محدثه جلیلی - نویسنده

«میزان بروز فساد در جامعه را نمی­دانیم»، «متولی برنامه­ریزی و سنجش فساد در جامعه کیست؟» این دو جمله به کررات در جلسات مختلف مرتبط با فساد شنیده می­ شود. این دو جمله کلیدی است به این دلیل که نشان دهنده اهمیت پیش­ نیاز مبارزه با فساد یعنی «سنجش فساد» است. سنجش منظم فساد، شناختی نسبت به وضع موجود ایجاد می­ کند. اطلاع از میزان وقوع فساد و مهم تر از آن شناخت گلوگاه­ های فساد مشخص می­ کند فساد ناشی از چیست و اولویت­ های مبارزه با فساد را فهرست می­ کند. همچنین تنها درصورتی می ­توان برآوردی درخصوص موفقیت تلاش در مبارزه با فساد ارایه کرد که پاسخی برای انداز ه ­ی فساد در زمانهای مختلف داشته باشیم. تنها با کسب دانش در خصوص اندازه و گلوگاه­ های فساد می­ توان مبادرت به تصمیم­ گیری برای انتخاب یکی از روش­ های مبارزه با فساد گرفت: ایجاد ممنوعیت­ ها، افزایش جریمه و مجازات، آموزش و راهنمایی، اصلاح آیین­ نامه و مقررات­ ، افزایش آگاهی، ساده­ سازی و یکپارچه­ سازی نظام اداری و ... . ماموریت این گزارش معرفی سازمان های سنجش فساد است و اینکه در بررسی و سنجش فساد به طور دقیق چه شاخص ­هایی را می­ سنجند. این گزارش با درنظر داشتن جامعه آماری ملی نگارش شده است. از مزیت ­های سنجش ملی عبارت است از: شناخت نسبت به وضع موجود قابلیت تعمیم: از ایراداتی که به سنجش فساد توسط دیتابانک­ های خارجی وارد است عدم تعمیم­ پذیری شاخص­ های ادراک و تجربه فساد است. بنابراین ضروری است سنجش ملی انجام شود تا شناخت کلی نسبت به وضعیت کشورمان در خصوص فساد و پاکی بدست آوریم. اولویت­ های برنامه­ ریزی برای مبارزه با فساد را مشخص می­ کند. این اولویت­ ها باید در طول زمان برآورد و مقایسه شود. امکان مقایسه: قدم بعد از بدست آوردن شناخت، امکان مقایسه و تطبیق یافته­ ها در طول زمان است. ارزیابی برنامه­ های مبارزه با فساد از طریق سنجش دوره­ ای و منظم فراهم می­ شود. با این مقدمه، گزارش حاضر با درنظر داشتن سه سوال نگارش شده است: ادراک و تجربه در خصوص فاسدترین نهادها و سازمان­ ها چیست؟ مهمترین صورت­ های فساد در جامعه ما چیست؟ ارزیابی مردم در خصوص موفقیت دولت در مهار فساد چیست؟ در بررسی توصیفی متناسب با اهداف این گزارش در نمونه­ های داخلی چند شکاف ملاحظه شد: برخی از پژوهش­ ها در سنجش فساد به بررسی صورت­ های ادراک شده­ ی فساد توجه داشتند. برخی از پژوهش­ ها در سنجش فساد به بررسی رتبه­ ای سلامت و فساد سازمان­ ها توجه داشتند. پراکندگی جامعه هدف در مطالعات مشاهده می­ شود. اغلب گزارش­ های موجود و مطالعه شده محدود به شهر تهران بوده است و شناخت تعمیمی وجود ندارد. به دلیل فقدان نگاه تعمیمی نمی­ توان برآوردی دقیق در خصوص تغییر رتبه ادراک و یا تجربه فساد ارایه کرد. فقدان نگاه تعمیمی برآورد صحت و یا خطای مبارزه با فساد را دشوار کرده است. در اکثر مطالعات انجام شده قربانیان فساد مغفول مانده­ اند. باید قربانیان مشخص شوند و برنامه حمایتی برای آنها طراحی کرد. مهمترین مشکل مطالعات داخلی مربوط به عدم وحدت رویه در بررسی موضوع، عدم تعمیم ­دهی و در نهایت فقدان امکان مقایسه و برآورد منظم از روند فساد است. در مجموع سنجش فساد یا از طریق ارزیابی یا نظرسنجییا تلفیق دو روش در چند محور انجام می­ دهند: بررسی ادراک فساد بررسی تجربه فساد بررسی دیدگاه متخصصان بررسی ساختار موجود با این توضیحات تمرکز اصلی این گزارش بر شناخت سنجش فساد متمرکز بوده است. در نهایت با بررسی شاخص­های 15 دیتا بانک و موسسه که در سنجش فساد فعال ­اند، شاخص­ های راهنمای سنجش فساد با سه متغییر ادراک فساد، تجربه فساد و تعارض منافع طراحی شد. در نهایت باید تاکید جدی شود که وقتی ضرورت سنجش فساد به میان می­ آید یکی از مولفه های اصلی سطح و کیفیت موسسه و متولی سنجش فساد است. تاکید دوم در این گزارش در خصوص باور به انجام پژوهش در بررسی مساله فساد است. ماهیت، گستره، عوامل و عمق مساله زمانی مشخص می­ شود که متولی مشخصی سنجش منظم فساد را در دستور کار قرار دهد.