تعیین نیاز آبی گل محمدی

به منظور تعیین نیاز آبی گل محمدی ‭(Rosa damascena Mill.) ‬و هم چنین تاثیر تنش کم آبی بر عملکرد کمی و درصد ترکیب های موجود در اسانس، آزمایشی در مزرعه مرکز تحقیقات البرز، واقع در جنوب شهرستان کرج در سال های ‮‭1387 -90‬ انجام شد. مرحله اول آزمایش، با استفاده از لایسیمترهای زه کش دار به همراه یک گیاه بالغ از گل محمدی استفاده گردید. لایسیمترهای مشابه ای نیز به کشت گیاه مرجع یونجه و هم چنین بدون گیاه و دارای خاک اختصاص داده شد. آب یاری کلیه لایسیمترها، بر اساس نمونه برداری بود و به نحوی تنظیم گردید که در حد ظرفیت زراعی باشد. میزان آب ورودی از طریق حجمی اعمال شد و آب خارج شده از هر لایسیمتر نیز در مخازن جداگانه جمع آوری و اندازه گیری شد. ضرایب گیاهی گل محمدی در طول دوره رشد گیاه، از نسبت تبخیر تعرق گل محمدی به گیاه مرجع یونجه به دست آمد. به منظور مقایسه روش های مستقیم و غیرمستقیم در برآورد تبخیر تعرق گیاه مرجع، از روش های محاسباتی بلینی کریدل و پنمن مانتیث اصلاح شده توسط فایو استفاده گردید. طبق نتایج به دست آمده، میزان کارایی مصرف آب گل محمدی ‮‭2/18‬ گرم در لیتر و نسبت تعرق برابر با ‮‭0/46‬ لیتر محاسبه شد. میزان تبخیر تعرق گل محمدی از اول فروردین ماه تا اتمام گل دهی با دریافت ‮‭820‬ درجه روز رشد معادل ‮‭111/5‬ میلی متر از گیاه گل محمدی برآورد شد. میزان تبخیر تعرق گل محمدی تا انتهای دوره رشد با دریافت ‮‭3740‬ درجه روز رشد، معادل ‮‭1147‬ میلی متر بود. میزان تبخیر تعرق گیاه مرجع، با استفاده از لایسیمتر، ‮‭1247‬ میلی متر تعیین شد که پس از دریافت حرارتی معادل ‮‭3832/8‬ درجه روز رشد قابل مشاهده بود. این در حالی است که در روش های محاسباتی مانند بلینی کریدل و پنمن مانتیث اصلاح شده توسط فایو، میزان تبخیر تعرق گیاه مرجع به ترتیب ‮‭1392‬ و ‮‭1159/7‬ میلی متر برآورد شد. به بیان دیگر در روش های لایسیمتری و محاسباتی، برآورد مشابهی از تبخیر تعرق گیاه مرجع ارایه گردید. در مرحله دوم آزمایش، تاثیر تنش های کم آبی بر عملکرد گل محمدی و هم چنین اسانس و ترکیب های موجود در آن در شرایط زراعی مورد بررسی قرار گرفتند. تیمارهای آزمایشی بر مبنای تبخیر تجمعی از تشت تبخیر کلاس ‭A ‬تنظیم شد. تیمارهای آزمایشی شامل ‮‭90‬ میلی متر (تنش شدید) و ‮‭45‬ میلی متر (تنش متوسط) تبخیر تجمعی از سطح تشت تبخیر بود که با شاهد (بدون تنش کم آبی) مقایسه شدند. این آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. ویژگی های مورد مطالعه شامل تعدادی از ویژگی های مرفولوژیک و هم چنین عملکرد کمی، درصد اسانس و ترکیب های موجود در اسانس گل محمدی بود. طبق نتایج به دست آمده، بیش ترین وزن تر و خشک گل، مربوط به شرایط بدون تنش و به ترتیب معادل ‮‭587‬ و ‮‭135/18‬ گرم در بوته بود که با سایر تیمارها اختلاف معنی دار داشت. بیش ترین درصد و عملکرد اسانس نیز مربوط به شرایط بدون تنش آبی بود که به ترتیب معادل ‮‭0/08‬ درصد و ‮‭44/89‬ گرم در بوته بود و با سایر تیمارها اختلاف معنی دار نشان داد. ترکیب های موجود در اسانس گل محمدی نیز تحت تاثیر تنش کم آبی تغییر نمود. به طوری که زمان های آب یاری بر ترکیب اسانس نشان داد که بیش ترین درصد ترکیب های ‭Citronello ‬، ‭Geraniol ‬و ‭Hexadecanol ‬مربوط به تیمار عدم تنش کم آبی و بیش ترین مقدار ترکیب ‭Nanodecanol ‬مربوط به تنش ملایم و بالاترین مقدار ترکیب های ‭Eicoson ‬و ‭Heniocson ‬مربوط به تنش شدید بود که هر کدام نسبت به سایر تیمارها اختلاف معنی دار داشتند. با توجه به نتایج حاصل می توان اذعان داشت که در منطقه جنوب کرج، میزان آب خالص مورد نیاز گل محمدی از اول فروردین ماه تا انتهای دوره رشد، معادل ‮‭11470‬ مترمکعب بود. استفاده از جداول نیاز آبی به منظور استقرار گونه های دارویی در عرصه های طبیعی، دیم زارهای کم بازده و هم چنین اجرای آب یاری تکمیلی از اهمیت به سزایی برخوردار است. البته، تامین حداقل رطوبت مورد نیاز گیاه می تواند تاثیر متفاوتی بر عملکردهای کمی و درصد اسانس گیاه داشته باشد که لازم است در فرآیند تولید گیاهان دارویی مدنظر قرار گیرد. واژه های کلیدی: گیاهان دارویی، گل محمدی، گیاه مرجع، یونجه، تبخیر تعرق، نیاز آبی، ضرایب گیاهی، لایسیمتر، پنمن مانتیث، بلینی کریدل، تنش کم آبی و اسانس