همایون حسین زاده صحافی
عبدالصاحب مرتضوی زاده
علیرضا ولی پور
جاسم غفله مرمضی
غلامرضا اسکندری
الهام جرفی
جلیل معاضدی
محمد یونس زاده
محمد صیادبورانی
رضوان اله کاظمی
جواد صیادفر
فخرالدین میرهاشمی نسب
عباس موسوی
علی خوال
منصور نیک پی
غلامرضا مکوندی
حکمت پور
محمدرضا عیدی زاده
مجید نصرتی
بهمن محمدی تبار
صادق امیدوار
صفرعلی محمدزاده
حمزه احمدی پور
حسین موسی پور
ناصر صفرزاده

امروزه بررسی و فهم تغییرات سطوح هورمون های جنسی از عوامل موثر در موفقیت تولید مثلی و تعیین زمان مناسب برای انجام فرآیند های تکثیر در کارگاه های تکثیر و پرورش محسوب می شود. در این مطالعه تغییرات هورمون های استروییدی تستوسترون ‭(T) ‬و ‮‭17‬بتا استرادیول ‭(E‬2) در جنس ماده و هورمون تستوسترون ‭(T) ‬در جنس نر انواع کپور ماهیان هندی به نام های کاتلا ‭(Catla catla) ‬مریگال‭(Cirrhinus cirrhosus) ‬و روهو ‭(Labeo rohita) ‬به صورت فصلی از تیرماه ‮‭1389‬ تا خردادماه ‮‭1390‬ در شرایط اقلیمی استان های گیلان و خوزستان مورد بررسی قرار گرفت. به منظور تعیین مقادیر هورمون های مذکور در پلاسما، نمونه برداری فصلی از ‮‭40‬ عدد ماهی مولد کاتلا که با نسبت جنسی ‮‭1:1‬ در 3 استخر خاکی ذخیره سازی شده بودند، صورت پذیرفت. در هر فصل از ‮‭10‬ عدد ماهی خون گیری (از طریق ساقه دمی) به عمل آمده و پس از انجام مراحل آزمایشگاهی سنجش هورمون به روش رادیوایمونواسی‭(RIA) ‬صورت پذیرفت. در استان خوزستان نتایج نشان داد حداقل میزان سطح هورمون تستوسترون در مولدین ماده کاتلا در تابستان با میانگین‮‭0/04 0/02‬ نانو گرم بر میلی لیتر و حداکثر آن در فصل زمستان با میانگین‮‭0/13 0/03‬ نانوگرم بر میلی لیتر بود.حداقل میزان سطح هورمون تستوسترون در مولدین نر در تابستان با میانگین ‮‭0/06 0/02‬ نانو گرم بر میلی لیتر و حداکثر آن در فصل زمستان با میانگین ‮‭0/16 0/04‬ نانوگرم بر میلی لیتر بود که بین میزان این هورمون در فصل زمستان با سایر فصول اختلاف معنی دار وجود دارد (‮‭0/05‬‭> P). ‬حداقل میزان سطح هورمون ‮‭17‬بتا استرادیول در مولدین ماده در فصل بهار با میانگین ‮‭85/50 16/68‬ نانو گرم بر میلی لیتر و حداکثر آن در فصل پاییز با میانگین ‮‭128/50 26/60‬ نانوگرم بر میلی لیتر بود. میزان این هورمون در در فصل پاییز با فصل تابستان و همگی با فصول بهار و زمستان اختلاف معنی دار دارد (‮‭0/05‬‭> P). ‬همچنین در خصوص ماهی روهو در استان خوزستان میانگین هورمون ‮‭17‬ بتا استرادیول در ماهیان ماده در فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان به ترتیب ‮‭75 12/82‬/،‮‭2 13/66 107‬/،‮‭122/8 17/73 80‬ و ‮‭104/25 17/72‬ نانوگرم در میلی لیتر بود. میانگین میزان تستوسترون در ماهیان ماده در فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان به ترتیب ‮‭092 0/04‬/،‮‭05 0/02 0‬/،‮‭0/11 0/03 0‬ و ‮‭0/1 0/06‬ نانوگرم در میلی لیتر بدست آمد . میانگین هورمون تستوسترون در ماهیان نر در فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان به ترتیب ‮‭09 0/05‬/،‮‭05 0/07 0‬/،‮‭0/04 0/03 0‬ و ‮‭0/32 0/06‬ نانوگرم در میلی لیتر بود. میزان هورمون‮‭17‬بتا استرادیول در جنس ماده ماهی مریگال در فصل تابستان با مقدار ‮‭62/4 12‬ کمتربن و در فصل پاییز با مقدار‮‭301 28‬ نانوگرم در میلی لیتر بیشرین مقدار را به خود اختصاص داده بود . در این استان حداکثر درجه حرارت در فصل تابستان (‮‭29/88 1/42‬) و حداقل دما در فصل زمستان (‮‭14/63 0/47‬) مشاهده شد که هر فصل اختلاف معنی داری با سایر فصول داشت (‮‭0/05‬‭> P). ‬در استان گیلان نیز مقادیر هورمون تستوسترون برای ماهی روهو در فصول مختلف به ترتیب‮‭0/01 0/001‬ در فصل پاییز ‮‭03‬،/‮‭0/51 0‬ در فصل زمستان ‮‭0/44 0/01‬ در فصل بهار و ‮‭21 0/02‬/،0 در فصل تابستان در ماهی های ماده و هورمون‮‭17‬ بتا استرادیول نیز دارای مقادیر ‮‭189/3 9/21‬ در فصل پاییز ، ‮‭266/1 16/11‬ در فصل زمستان ‮‭663/15 23‬ در فصل بهار و ‮‭128/1 13/42‬ در فصل تابستان در جنس ماده بوده است. همچنین برای ماهی کاتلا هورمون تستوسترون در فصول مختلف به ترتیب ‮‭0/12 0/02‬ در فصل پاییز ، ‮‭0/38 0/01‬ در فصل زمستان ‮‭0/24 0/02‬ در فصل بهار و ‮‭16 0/01‬/ در فصل تابستان در ماهی های ماده و هورمون‮‭17‬ بتا استرادیول نیز دارای مقادیر‮‭96/5 2‬ در فصل پاییز ، ‮‭346/2 2/1‬ در فصل زمستان ‮‭658 8/1‬ در فصل بهار و ‮‭64/2 3/2‬ در فصل تابستان در جنس ماده کاتلا بوده است. این مقادیر برای ماهی مریگال در شمال کشور برای هورمون تستوسترون در فصول مختلف به ترتیب‮‭0/04 0/01‬ در فصل پاییز ، ‮‭0/11 0/03‬ در فصل زمستان ‮‭0/15 0/02‬ در فصل بهار و ‮‭0/15 0/03‬ در فصل تابستان در ماهی های ماده و هورمون‮‭17‬ بتا استرادیول نیز دارای مقادیر ‮‭204 11/5‬ در فصل پاییز ، ‮‭259 12‬ در فصل زمستان ‮‭8 41‬/،‮‭871‬در فصل بهار و ‮‭182/1 8/2‬ در فصل تابستان در جنس ماده بدست آمد.. نتایج نشان داد که در بسیاری از موارد در اقلیم های شمال و جنوب با شروع افزایش در جه حرارت بر میزان هورمون های استرادیول و تستوسترون در هر سه گونه افروده شده که این موضوع عمدتا در انتهای فصول زمستان و بهار قابل مشاهده است. در مجموع، نتایج به دست آمده رسیدگی جنسی و آمادگی مولدین برای تکثیر دراواخر زمستان و اوایل بهار در شرایط اقلیمی جنوب کشور و فصول بهار و تابستان در شرایط اقلیمی شمال کشور را تایید می نماید. کلمات کلیدی: کاتلا،روهو ، مریگال ، تستوسترون ، ‮‭17‬ بتا استرادیول ، خوزستان، گیلان