محمد فیاض
علی احسانی
مرتضی اکبرزاده
فرهنگ قصریانی
محسن شوکت فدایی
امیر چراغی
نیلوفر زارع
محمدحسن قاسمی
محمود گودرزی
سعید یوسف کلافی
محسن رمضانی
ولی عیدی زاده

انتخاب گیاه به وسیله دام پدیده پیچیده ای است که به طور مسلم به نوع دام، نوع گیاه و شرایط آب و هوایی و غیره بستگی دارد. ترکیب پوشش مراتع را گونه های مختلف گیاهی در شرایط مختلف رویشگاهی تشکیل می دهند. هر یک از گونه ها خصوصیات رویشی و فنولوژی متفاوتی دارند. بنابراین در دوره زمانی خاصی از دوره چرا فعال بوده و ارزش چرایی معینی دارند. این طرح با هدف مطالعه رفتار چرایی دام و ارزش رجحانی گونه های قابل چرا در ‮‭52‬ سایت از مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران، از تاریخ ‮‭1386‬ تا‮‭1389‬ بمدت چهار سال انجام گردید. به منظور بررسی و تعیین ارزش رجحانی گونهها در مقاطع مختلف فصل چرا با دو روش مکمل تعیین شاخص مصرف نسبی گونه ها(روش وزنی) و زمان صرف شده برای چرای گونه ها با استفاده از دستگاه فیلمبرداری(روش زمان سنجی) انجام گردید. جهت تعیین ارزش رجحانی با روش شاخص رجحان، علوفه تولیدی گونه های گیاهی در داخل و خارج قرق را برداشت و بر اساس میزان تولید و میزان مصرف دام از هریک از گونه های گیاهی شاخص رجحان گونه های گیاهی تعیین شد. در روش زمان سنجی، با استفاده از دوربین فیلمبرداری زمان چرای دام از هر گونه گیاهی ثبت و سپس داده های بدست آمده در هر سال به کمک نرم افزار ‭SAS ‬در محیط طرح آزمایشی بلوک کامل تصادفی با تجزیه مرکب در سال مورد تجزیه تحلیل قرار گرفت و با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن میانگین ها مورد مقایسه قرار گرفتند. همچنین برای تعیین و ثبت رفتار چرایی و فعالیت های روزانه دام از دستگاه ‭GPS ‬و برای تلفیق اطلاعات شیب و توپوگرافی و مسیر حرکت دام از نرم افزار ‭GIS ‬استفاده شد، سیکل چرای دام شامل طول مسافت طی شده در روز، سرعت حرکت دام، زمان صرف شده برای استراحت و زمان صرف شده برای حرکت با استفاده از دستگاه موقیعت یاب جغرافیایی(جی پی اس) که با استفاده از کمربند در طول روز به پشت یک گوسفند بسته و بعد از فعال نمودن آن با خروج از آغل در پایان روز داده های آن، با استفاده از مد تراک موارد فوق در محیط ‭ILWIS ‬استخراج شد. مسیر حرکت دام مسیری بود که چوپان انتخاب کرده بود و اندازه گیری ها در طول فصل چرا تکرار گردید. در سایتهای مورد بررسی، مطالعات نشان داد که گونههای مرتعی در هر یک از ماه های فصل چرایی ارزش چرایی معینی دارند، بعضی از گونه ها در اوایل فصل چرا ارزش رجحانی برتری دارند و بعضی دیگر در اواخر یا اواسط فصل چرا بیشتر مورد استفاده دام قرار گرفتند. از این روی دام چرنده نیز در مقاطع زمانی مختلف فصل چرا و نیز در مکان های مختلف عرصه چرا از خود رفتار چرایی خاصی بروز داد. بدون شناخت این رفتارها و خصوصیات ارزش رجحانی گونه های مرتعی در طول دوره چرا برنامهریزی و مدیریت مرتع و دام مقدور نمیباشد. کلید واژه: رفتارچرایی دام، ارزش رجحانی، زمان سنجی چرا، شاخص رجحان