مسعود سلطانی نجف آبادی
غلامرضا قدرتی
حبیب تشکری میمند

شاخه دهی در زراعت آفتابگردان روغنی به عنوان صفتی نا مطلوب تلقی می شود. تا کنون دو لوکوس موثر در شاخه دهی آفتابگردان شناسایی شده اند. در چند سال اخیر گزارشاتی مبنی بر مشاهده بوته های دارای دو، سه و یا به ندرت چهار شاخه در والد مادری هیبرید آذرگل ‭(CMS‬‮‭19‬) ارایه شده است. از آنجا که این لاین والد مادری هیبرید آذرگل و هیبرید در آستانه معرفی دیگر آفتابگردان است، بررسی علل شاخه دهی آن ضروری میباشد. در این بررسی در سال ‮‭1392‬ بوته های با ویژگی چند شاخگی (لاینهای ادعایی) خود گشن شده و نیز با بوته های همین لاین که تک شاخه هستند تلاقی داده شدند. همچنین تلاقی بین خود بوته های چند شاخه (دو شاخه با دو شاخه، 3شاخه با 3 شاخه و ...) نیز انجام شد. نتاج حاصل از تلاقی ها در زمستان همان سال در دزفول آزمون نتاج شدند و تمامی تک بوته های این نسل مجددا خود گشن گردیدند در سال ‮‭1393‬ در کرج مورد ارزیابی قرا ر گرفتند. در مرحله دیگر از توالی ژنهای مسبب چند شاخگی که در گونه های گیاهی دیگر تعیین توالی شده بودند مبنای طراحی آغازگرهایی قرار گرفتند و واکنش ‭PCR ‬روی تعدادی لاین ادعایی و نیز لاینهای چند شاخه واقعی و تک شاخه واقعی انجام گرفت. همچنین وجود عناصر سیس در پروموتر ژنهای مسبب چند شاخگی در گیاه آرابیدوپسیس به عنوان گیاه مدل مورد بررسی قرار گرفت. در تلاقی انواع چند شاخه با تک شاخه و نیز چند شاخه با چند شاخه در نسل اول و نیز دوم هیچ بوته چند شاخه ای دیده نشد. همچنین الگوی نوار بندی افتراقی مشاهده شده بین لاینهای چند شاخه واقعی و تک شاخه واقعی در میان لاینهای ادعایی مشاهده نگردید. در بررسی عناصر سیس واقع بر پروموتر ژنهای چند شاخگی درگیاه آرابیدوپسیس، عناصر سیس مرتبط با پاسخ گیاه به عوامل محیطی نظیر خشکی و سرما با فراوانی بالا مشاهده شد. در مجموع به نظر میرسد که بروز چند شاخگی در لاین ‭CMS‬‮‭19‬ به اثرات محیطی بر روی تظاهر ژنها مربوط باشد. این موضوع با توجه به روند تغییرات اقلیم در جهان و به تبع آن در کشور ما چندان هم دور از انتظار نیست. واژه های کلمات کلیدی: آفتابگردان، چند شاخگی، آزمون نتاج، ‭PCR