بررسی الگوی استفاده از اراضی در استان های شمال شرقی ایرانمطالعه موردی: حوزه آبخیز ششتمد استان خراسان رضوی

یکی از دلایل اصلی فرسایش خاک، استفاده ناصحیح از اراضی بر اساس استعداد آن ها می باشد. با توجه به مسایل اجتماعی و اقتصادی حاکم بر حوزه های آبخیز کشور از قبیل جمعیت، چگونگی کسب درآمد، تعداد دام، نوع محصولات کشاورزی و...، ممکن است کنترل فرسایش خاک و رساندن آن به حد طبیعی غیرممکن باشد ولی کاهش آن از طریق اعمال مدیریت یک پارچه امکان پذیر است. در صورتیکه بهره برداری از اراضی موجود در حوزه های آبخیز بر اساس استعداد آن ها انجام شود، با کاربری مناسب می توان ضمن تولید درآمد، خسارت کم تری را به خاک وارد نمود. این امر مدیران حوضه، که در حال حاضر تحت عنوان ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری در کشور فعال هستند را قادر می سازد تا از بین ترکیبات متنوع کاربری اراضی، گزینه بهینه را طوری انتخاب کنند که با وضعیت موجود، علاوه بر کاهش فرسایش و رسوب، درآمد مناسبی را برای ساکنین حوزه به ارمغان آورد. در این تحقیق، حوزه آبخیز ششتمد از شهرستان سبزوار واقع در استان خراسان رضوی با هدف ارایه ی یک الگوی مناسب کاربری اراضی در آن به گونه ای که بیش ترین سود و کمترین فرسایش را داشته باشد انتخاب و با استفاده از مدل برنامه ریزی خطی چند هدفی به روش گام به گام و متناسب با توابع هدف، سطح بهینه ی کاربری برای سه حالت وضعیت فعلی، با اعمال مدیریت و شرایط استاندارد، تعیین گردید. برای این کار میزان درآمد خالص و فرسایش خاک در کاربری های مرتع، باغ، مرتع مشجر، اراضی دیم و کشاورزی آبی در هر سه وضعیت محاسبه و سطح بهینه در هر سه حالت به کمک نرم افزار بهینه سازی تعیین شد. در این بررسی همچنین، تحلیل حساسیت توابع هدف و ضرایب آن ها با هدف مشخص کردن موثرترین عامل در توابع، صورت پذیرفت. نتایج نشان دادند که در حوضه ی مورد پژوهش، با حل مسیله بهینه سازی، تغییر چندانی در درآمد کاربران آن حاصل نمی شود ولی با انجام بهینه سازی قادر خواهیم بود فرسایش را به میزان ‮‭0/08‬ در شرایط کنونی، ‮‭0/36‬ درصد با اعمال مدیریت و ‮‭0/75‬ درصد برای شرایط استاندارد، کاهش دهیم. بیشترین میزان کاهش فرسایش در هر سه حالت، مربوط به زراعت آبی است. مناسبترین گزینه از میان سه گزینه ی مورد بررسی برای افزایش درآمد و کاهش فرسایش در حوزه آبخیز ششتمد، گزینه سوم یعنی بهینه سازی در شرایط استاندارد می باشد. واژه های کلیدی: برنامه ریزی خطی، بهینه سازی، ششتمد، کاربری اراضی، مدیریت اراضی.