بررسی و ارزیابی نقش مدیریتهای مختلف آبیاری بر کارایی مصرف آب (W.U.E) در سطح بهره برداران ذرت کار استان قزوین

عدم استفاده مطلوب از آب آبیاری، محدودیت منابع آب و نیاز فزاینده بشر به غذای بیشتر، ایجاب می نماید تا با اعمال و کاربرد مدیریت های مناسب آبیاری اقدام به صرفه جویی در مصرف آب و افزایش بهره وری آب کشاورزی گردد. کارایی مصرف آب (WUE)، تولید به ازا آب مصرفی، شاخص بسیار مهمی در میزان بهره وری از منابع آب و ارتقا سطح مدیریت منابع می باشد که متاسفانه اطلاعات دقیقی در خصوص میزان آن در کشور وجود ندارد تنها اطلاعات مربوط به نتایج طرحهای تحقیقاتی در شرایط معین در دسترس است که با توجه به تفاوت آن شرایط با شرایط مزارع کشاورزان، قابل تعمیم نمی باشد. با توجه به اینکه برنامه ریزی آبیاری شامل دور و میزان آب آبیاری در هر نوبت یکی از مهمترین عوامل مدیریتی آبیاری می باشد و سطح تولید تاثیر پذیری زیادی از این عامل دارد، بنابر این میزان کارایی مصرف آب که نتیجه واحد تولید محصول به ازای واحد آب مصرفی تعریف شده است تابعی از سناریوهای مختلف برنامه ریزی آبیاری خواهد بود. در ابتدا شناخت برنامه ریزی های مختلف آبیاری و بدنبال آن تولید متاثر از این برنامه و در مرحله بعد تحلیل این برنامه ریزی ها با استفاده از نرم افزارهای شبیه ساز، این امکان را فراهم می سازد با تحلیل سناریو آبیاری در جهت بهینه سازی تولید و کارایی مصرف آب، گام سازنده برداشت. بمنظور جمع آوری اطلاعات مربوط به مدیریت آبیاری در سطح بهره برداران ذرت کار استان قزوین در راستای شناسایی عوامل مدیریتی برنامه ریزی آبیاری و میزان تولید و کارایی مصرف آب حاصل از این عوامل، در سال 1391، اقدام به انتخاب 99 مزرعه ذرت کاری در شهرستانهای عمده استان شامل البرز، تاکستان، قزوین، آبیک و بویین زهرا در دو گروه ذرت علوفه ای و دانه ای گردید. با توجه به اهمیت ذرت علوفه ای در این استان، تعداد 82 مزرعه برای این محصول و 17 مزرعه برای ذرت دانه ای در نظر گرفته شد. در این ارتباط تعداد 82 مزرعه ذرت علوفه ای در شهرستانهای البرز، تاکستان، قزوین، آبیک و بویین زهرا بترتیب شامل 8 ، 7، 5 ، 28 و 34 مزرعه و 17 مزرعه ذرت دانه ای در شهرستانهای البرز، تاکستان وآبیک بترتیب شامل 6 ، 2 و 9 مزرعه جمعا 99 نقطه انتخاب شد. برای تهیه بانک اطلاعاتی مزارع، با استفاده از پرسشنامه، داده های مربوط به عوامل زیر از طریق محققین و کارشناسان منطقه جمع آوری شد. طول و عرض جغرافیایی – مساحت مزرعه- دبی منبع آب -تعداد آبیاری در طول فصل- دور آبیاری - حجم هر نوبت آبیاری - زمان لازم برای آبیاری یک هکتار - مدت زمان حقابه در هر دور - عملکرد دانه یا علوفه - تاریخ کاشت و برداشت.با استفاده از نتایج دادهای فوق برای هر مزرعه، حجم کل آبیاری در فصل رشد، هیدرومدول آبیاری (لیتر در ثانیه در هکتار)، کارایی مصرف آب آبیاری (کیلوگرم عملکرد بر متر مکعب آب) در راستای اهداف این پژوهش محاسبه گردید و جداول براساس گروه های عملکردی کمتر از 40، 40 تا 60 و 60 تا 80 تن علوفه در هکتار و نیز گروه های هیدرومدول آبیاری کمتر از 1 ، 1 تا 2/1 ،2/1 تا 4/1 و 4/1 تا 8/1 لیتر در ثانیه در هکتار تنظیم ، بحث و تفسیرگردید. نتایج نشان داد:- در مقایسه بین گروه های عملکردی نتیجه گرفته شد که وجود عملکردهای بالاتر، ارتباط معکوس با سطح زیرکشت دارد. هرچه مساحت کمتر شده عملکرد افزایش پیدا کرده است بطوری که مزارع با میانگین مساحت 5/4 هکتار، عملکردهایی بین 60 تا 80 تن در هکتار را تولید کردند. همچنین بیشترین میانگین کارایی مصرف آب (15/7 کیلوگرم علوفه بر مترمکعب آب آبیاری) و هیدرومدول آبیاری (24/1 لیتر /ثانیه/ هکتار) مربوط به این مساحت مزارع است.- مزارع در تمامی گروه های عملکردی بطور متوسط 11 نوبت آبیاری، در گروه های عملکردی کمتراز 40، 40 تا 60 ، 60 تا 80 تن در هکتار به ترتیب دور آبیاری 11، 9 و 9 با مقدار عمق آب آبیاری 78، 90 و91 میلیمتر اعمال شده است.- مقدار آب آبیاری در طول دوره رشد در گروه های عملکردی کمتراز 40، 40 تا 60 ، 60 تا 80 تن در هکتار بترتیب 8715 ، 9408 و 9560 متر مکعب در هکتار با توجه به شرایط موجود بهره برداری از منابع آب و خاک و مدیریت های متعارف زارعین ذرت کار دشت قزوین، بطور میانگین تعداد آبیاری 11 نوبت آبیاری با دور آبیاری 9 روز و 900 متر مکعب آب آبیاری در هر نوبت آبیاری، برای تولید میانگین 60 تن علوفه در هکتار ، حدود 9500 متر مکعب در هکتار آب آبیاری با هیدرومدول آبیاری 2/1 لیتر /ثانیه/هکتار برای تامین کارایی مصرف آب حدود 3/6 کیلوگرم علوفه بر متر مکعب آب آبیاری، تشخیص داده شد .- میانگین نتایج عوامل مدیریت آبیاری در گروه های مختلف هیدرومدول آبیاری نیز نشان داد، عمق آب در هر نوبت آبیاری از عوامل مهم مدیریتی آبیاری است که تاثیر بیشتری بر عملکرد و کارایی مصرف آب داشته است. بنابر این اگر بخواهیم برای منطقه توصیه ای داشته باشیم می توان تعداد 11 نوبت آب با دور آبیاری 8 روز با اعمال 800 متر مکعب آب در هکتار درهر نوبت آبیاری با نیاز خالص آبیاری حدود 8500 متر مکعب آب (بدون احتساب تلفات آب از نقطه تحویل تا سر مزرعه) با هیدرومدول آب آبیاری ورودی به مزرعه به میزان 1/1 تا 2/1 لیتر /ثانیه/هکتار، انتظار تولید حدود 55 تن در هکتار علوفه با کارایی مصرف آب 66/6 کیلوگرم علوفه بر متر مکعب آب آبیاری، را تامین نمود. با این توصیه امکان متناسب سازی سطح زیر کشت ذرت علوفه ای با تنظیم برنامه تخصیص منابع آب بهمراه رعایت مدیریت برنامه ریزی آبیاری، بطوریکه هیدرومدول آب آبیاری ورودی به مزرعه به میزان 1/1 تا 2/1 لیتر /ثانیه/هکتار رعایت شود، وجود خواهد داشت. - مقاسیه میانگین نتایج عوامل مدیریت آبیاری در گروه های مختلف هیدرومدول آبیاری نیز نشان داد، هرچه که مساحت مزرعه کوچکتر می شود هیدرومدول آبیاری افزایش پیدا کرده و عملکرد علوفه نیز زیادتر شده است. بیشترین کارایی مصرف آب در میانگین مساحت 7 هکتار به میزان 66/6 کیلوگرم علوفه بر مترمکعب آب آبیاری مشاهده شده است. این نشان می-دهد مقدار سطح زیرکشت بر روی کارایی مصرف آب