تکثیر غیرجنسی هیبرید‎های نسل F1 پنبه با استفاده از روش‎های کشت بافت با هدف کاهش هزینه‎های کارگری تولید بذر هیبرید

پژوهش حاضر از سال 1392 تا 1396 در آزمایشگاه‎ بیوتکنولوژی و کشت بافت موسسه تحقیقات پنبه کشور و ایستگاه تحقیقات پنبه هاشم آباد گرگان انجام شد. در سال 1392 شرایط درون شیشه‎ای ریزنمونه های متعددی از ارقام پنبه ساحل، گلستان و B557 در محیط کشت MS حاوی ترکیبات مختلف هورمون های NAA و BAP با استفاده از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی مورد بررسی قرار گرفت. بالاترین کالوس‎زایی با 6/91% در ریزنمونه محور زیر لپه رقم ساحل در محیط کشت حاوی mg/l 5/0 NAA و بیشترین ریشه زایی با 3/83% در جوانه انتهایی رقم گلستان در تیمارهای mg/l 5/0 و mg/l 2 NAA مشاهده شد. بهترین ساقه‎زایی در جوانه انتهایی و جانبی بر روی محیط کشت‎های حاوی mg/l 2 BAP و mg/l 5/0 NAA صورت گرفت. پس از مراحل ریشه‎زایی و سازگاری ساقه‎چه‎ها، 15 گیاهچه حاصل از کشت بافت، در سال 1393 در ایستگاه هاشم‎آباد کشت شدند و پس از سلکسیون، یک بوته پنبه کاملا متمایز انتخاب شد و تحت عنوان KGH-TC (به اختصار، لاین K) نامیده شد. در سال 1394، طی دورگ گیری بین لاین K با رقم گلستان، 100 گرم بذر دورگ F1 با نام K.G تولید شد. بذور F1 همراه با والدین آنها وارد آزمایشات کشت بافت شدند و خصوصیات متعددی در ریزنمونه های جوانه جانبی و انتهایی در محیط کشت MS حاوی 7 ترکیب هورمونی مختلف با استفاده از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. ریزنمونه جوانه جانبی تک گرهی دورگ K.G در محیط کشت حاوی mg/l 1 IBA به ترتیب با 8/84 و 8/81 درصد و 1/10 سانتی‎متر، بیشترین میزان ساقه‎زایی، زنده‎مانی و طول ریشه را داشت. بیشترین ریشه‎زایی، کالوس‎زایی، طول ساقه‎چه و تعداد گره نیز به ترتیب با 6/59 و 23 درصد، 75/6 سانتی متر و 3/1 عدد در جوانه انتهایی تک گرهی رقم گلستان بر روی محیط کشت حاوی mg/l 5/0 IBA مشاهده شد. در سال 1395، از‎ جوانه‎های جانبی و انتهایی تک‎گرهی دورگ F1 پنبه K.G بر روی محیط کشت MS حاوی mg/l 1 IBA جهت تکثیر ساقه استفاده شد. پس از 6 ماه، 241 ساقه چه قوی تولید شدند و به محیط کشت‎های القای ریشه منتقل شدند و از 85 گیاهچه رشدیافته حاوی ساقه و ریشه، پس از اعمال مراحل سازگاری، 54 گیاه دورگ F1 پنبه توانستند قدرت زنده‎مانی خود را حفظ نموده و از شرایط درون شیشه ای به فضای بیرون منتقل شوند.واژه های کلیدی: ساقه زایی، ریزنمونه، جوانه انتهایی، جوانه جانبی، سازگاری.