شناسایی و ثبت ارقام پنبه با استفاده از خصوصیات مورفولوژیکی

به منظور حمایت از یک رقم جدید گیاهی و اعطای حق بهنژادگر، لازم است رقم مورد درخواست، با استفاده از صفات مورفولوژیک با ارقام موجود و شناخته شده مقایسه شود و رقم جدید در صورت داشتن سه شرط تمایز، یکنواختی و پایداری در صفات مورد نظر به عنوان یک رقم جدید به لیست ملی کشور اضافه می گردد. تهیه شناسنامه برای ارقام رایج پنبه کشور به منظور تهیه لیست ملی کشور و همچنین کلکسیون مرجع اهمیت زیادی دارد. بر این اساس شناسایی ارقام پنبه ایران با استفاده از صفات مورفولوژیک مندرج در دستورالعمل ملی صورت پذیرفت. نظر به اهمیت ثبت ارقام رایج گیاهان زراعی کشور با توجه به نقش ثبت ارقام در کنترل و گواهی بذر و لزوم ثبت این ارقام بعنوان ذخایر ژنتیکی و مرجع برای ثبت ارقام جدید و بمنظور شناسایی و ثبت ارقام رایج و جدید پنبه کشور با تهیه مجموعه مرجع اطلاعات ریخت شناختی این ارقام، پژوهشی مشترک با همکاری موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال و موسسه تحقیقات پنبه کشور چهار رقم رایج ورامین، ساحل، بختگان و مهر و هشت رقم در دست معرفی پنبه شامل اولتان، دکتر عمومی، سپید، پاک، خرداد، سیلند، ارمغان، گلستان و نامبر ‮‭200‬ (مجموعا ‮‭13‬ ژنوتیپ) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در سال های‮‭1387-89‬ در استان های گلستان(گرگان)، تهران(ورامین) و فارس(داراب) اجرا گردید. بدین منظور بذرهای لاین های خالص ارقام مورد بررسی با تراکم بوته و تاریخ کاشت توصیه شده و اجرای کلیه عملیات داشت مطابق معمول انجام شده و یادداشت برداری از‮‭39‬ خصوصیت مورفولوژیک آنها مطابق دستورالعمل ملی آزمون های تمایز، یکنواختی و پایداری انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد بجز اختلاف خصوصیت ارتفاع گیاه که در سطح خطای 5 درصد معنی دار بود، بقیه خصوصیات دارای تفاوت معنی داری در ارقام نبودند. صفات رنگ گلبرگ و شدت لکه پای گلبرگ ارقام را به دو گروه تقسیم کردند بطوریکه رقم دکتر عمومی به تنهایی در یک گروه و بقیه ارقام در گروه دیگر قرار گرفتند. بر اساس رنگ گرده ارقام باقیمانده به دو گروه مجزا تقسیم شدند بطوریکه ارقام بختگان و ساحل در یک گروه و بقیه ارقام در گروه دیگر قرار گرفتند. صفات کرکدار بودن قسمت بالایی ساقه و شکل گیاه توانستند ارقام بختگان و ساحل را از یکدیگر جدا کنند و هرکدام از ارقام مذکور در یک گروه مجزا قرار گرفتند. ارقام باقیمانده (اولتان، ورامین، مهر، پاک،سیلند، خرداد، سپید، ارمغان و گلستان) بر اساس تیپ گلدهی گیاه به 3 گروه مجزا تقسیم شدند بطوریکه ارقام مهر، پاک، سیلند، ارمغان، گلستان و نامبر ‮‭200‬ در یک گروه، ارقام ورامین، خرداد و سپید در گروه دیگر و رقم اولتان به تنهایی در یک گروه دیگر، قرار گرفتند. شکل برش طولی قوزه توانست ارقام مهر، پاک، سیلند، ارمغان و گلستان را به 3 گروه مجزا تقسیم کند بطوریکه ارقام پاک، سیلند و گلستان در یک گروه قرار گرفتند و همچنین ارقام مهر و ارمغان هر کدام در یک گروه مجزا قرار گرفتند. بر اساس موقعیت کلاله نسبت به پرچمصها ( صفت 4) ارقام پاک و سیلند در یک گروه و رقم گلستان نیز در گروه دیگر قرار گرفتند. بر اساس مشخصهصهای دندانه دار بودن براکته (صفت ‮‭17‬) و حفره های سطحی قوزه (صفت ‮‭21‬) ارقام پاک و سیلند از یکدیگر تفکیک شدند. مشخصه شکل برگ (صفت ‮‭11‬) ارقام ورامین، خرداد و سپید را به 2 گروه تفکیک نمود بطوریکه ارقام ورامین و خرداد در یک گروه و رقم سپید نیز در گروه دیگر قرار گرفت. در نهایت توسط مشخصه موقعیت کلاله نسبت به پرچمصها (صفت 4) ارقام ورامین و خرداد از یکدیگر جدا شدند. بدین ترتیب تمام ارقام توسط صفات کیفی مذکور از یکدیگر تفکیک شدند. واژه های کلیدی: پنبه-آزمون تمایز، یکنواختی و پایداری - شناسایی مورفولوژیکی