ابوالقاسم دادرسی سبزوار
محمدتقی کاشکی
یوسف هاشمی نژاد
محمد خسروشاهی

سالانه بخش قابل توجه ای از سیلاب های رودخانه کالشور شهرستان سبزوار که از کیفیت مطلوبی نسبت به دبی پایه رودخانه برخوردارند، بدون استفاده بهینه از دسترس خارج شده و به نمکزارهای دشت عباس آباد شاهرود سرازیر می گردد. منطقه ی بیابانی برآباد در شهرستان سبزوار، از سال ‮‭1371‬ تاکنون، همه ساله بوته کاری و با استفاده از سیلاب های کم کیفیت رودخانه ی کالشور، آبیاری سیلابی شده است. سوال تحقیق این است که آیا احیا پوشش گیاهی بیابانی و تولید علوفه به روش استفاده از سیلاب های کم کیفیت منجر به شور شدن منابع خاک و آب می گردد؟ تاثیر دراز مدت استفاده از این گونه آب ها، بر پایداری پوشش گیاهی احیا شده چیست؟ پس از جمع آوری و بررسی اطلاعات و آمار موجود منطقه، با انجام پایش های میدانی، 2 نقطه شامل منطقهصی کشت شده در عرصه و منطقه-ای که در آن بوته کاری وجود ندارد، برای بررسی پارامترهای بیلان آب و نمک انتخاب گردید. با توجه به نوع گیاه موجود، طراحی لایسیمترها انجام و مکان های استقرار آن ها در عرصه گودبرداری و لایسیمترها اجرا شد. چهار سریز مستطیلی لبه تیز در ابتدا و انتهای نوارهای منتخب، وظیفه تخمین میزان آب ورودی و خروجی به هر نوار کشت در هر بار آبیاری سیلابی را به عهده داشت. برای انجام تحقیق، سه بار سیل گیری بر روی نوارهای منتخب انجام شد. در چهار منطقه شامل ابتدا، میانه و انتهای عرصه ی احیا شده و یک نقطه در ناحیه ی شاهد، ‮‭12‬ نمونه خاک به روش حفر پروفیل به عمق ‮‭90‬ سانتی متر و نمونه برداری مخلوط خاک از لایه های ‮‭30-0‬ (لایه رسوب و لایه شخم)، ‮‭60-30‬ و ‮‭90-60‬ سانتی متری بعد از سیل گیری، تهیه و برای مطالعه ی بیلان نمک به آزمایشگاه ارسال شد. در این تحقیق همچنین، میزان علوفه تولیدی به روش قطع یکسره و کفصبر نمودن چهار بوته در اندازه های مختلف و جداسازی علوفه تولیدی سال جاری از بقایای خشبی سرشاخه های هرس شده ی گیاه، انجام شد. وزن علوفه ی خشک در آزمایشگاه محاسبه و با انتخاب ‮‭24‬ پلات ‮‭300‬ مترمربعی (‮‭15‬*‮‭20‬)، و تعیین تراکم بوته در هکتار، میزان علوفه تولیدی در واحد سطح (هکتار)، به روش های محاسباتی (نسبت تناسب)، برآورد شد. نتایج نشان داد که شوری بعد از عملیات آبیاری سیلابی به جز عمق 0 تا ‮‭30‬ سانتی متری از قطعه ی اول، در سایر قطعات و اعماق نسبت به شاهد کاهش یافته است. همچنین ‭SAR ‬به جز در ردیف اول و دوم از قطعه ی ،1 در سایر اعماق و ردیف ها کاهش داشته است. این بررسی همچنین نشان داد که متوسط تولید علوفه در منطقه ‮‭451/8‬ کیلوگرم در هکتار در سال است. نتایج حاصل از مطالعه ی بیلان نمک بر روی نوارهای منتخب نیز نشان داد که احیا بیابان و تولید علوفه به روش استفاده از سیلاب های کم کیفیت منجر به کاهش شوری آب زهکشی و تجمع نمک های غیر مضر عمدتا در خارج از منطقه ی توسعه ی ریشه می شود و از انتقال نمک های سدیمی به منابع آب زیرزمینی جلوگیری می کند، ضمن آن که بخشی از شوری آب آبیاری توسط گیاه نیز جذب می گردد. و بالاخره نتایج بررسی بیلان آب، بیانگر نیاز آبی کم آتری پلکس با متوسط ‮‭61/36‬ میلی متر، برای رشد و ادامه ی حیات گیاه است. کلمات کلیدی: بیلان آب و نمک، آتریپلکس، لایسیمتر، بیابان، سبزوار.