مهرداد زمانپور
احسان نصر
نرگس احمدی

استان فارس به دلیل موفقیت در پرورش آب زیان با رشد توسعه ی آب زی پروری روبه رو بوده است. پرورش آب زیان مانند هر فعالیت انسانی آثار و عواقبی دارد. برای آن که رشد این صنعت با روشی پایدار در محیط زیست صورت گیرد درک کامل تری از اثرهای به القوه ی آن لازم است. برای بررسی این مساله در حوزه ی آب خیز سد درودزن، که مهم ترین ناحیه ی فعالیت آبزی پروری در استان فارس است دو مجموعه ی مزرعه در رودخانه ی حاجی آباد (اقلید) و مارگون (سپیدان) برگزیده شد. در هر جایگاه 5 ایستگاه (‮‭50‬ متر پیش از ورود پس آب به رودخانه، ‮‭100‬ متر پس از ورود پس آب، و سپس در فاصله های ،‮‭2000‬ ،‮‭3500‬ و ‮‭5000‬ متری از محل ورود پس آب) تعیین شد. در هر یک از ایستگاه ها ارتفاع از تراز دریا و اکسیژن محلول، پی اچ، دمای آب، سرعت جریان، بیش ترین عمق، عرض رودخانه، و مشخصات جغرافیایی (طول و عرض و ارتفاع) در محل سنجیده می شد. نمونه برداری در ساعت های ‮‭0900‬ تا ‮‭1100‬ انجام می شد. نمونه های آب به صورت ترکیبی برداشته، در دمای 4 درجه نگه داری، و در کم تر از ‮‭3-4‬ ساعت برای اندازه گیری غلظت یون های فسفات، آمونیوم، نیتریت، و نیترات، کلسیم، منیزیم و سختی کل آب، ‭BOD ‬و ‭COD‬، مواد جامد معلق و محلول در آب، و فلزات مس، روی و کادمیوم به آزمایشگاه منتقل می شد. نمونه هایی نیز از رسوب های کف رودخانه در هر ایستگاه برای بررسی غلظت یون های آمونیوم، نیتریت، و نیترات، فسفر قابل جذب و محتوای کل کربن آلی برداشته می شد. نتایج به روش های رگرسیون و تحلیل پراش ‭(ANOVA) ‬تحلیل شد. تغییر در محتویات تنه ی آب پس از مزرعه های پرورش ماهی برای برخی عوامل در آب وجود داشت، این تغییر برای برخی از آن ها از حد استاندارد برای آب آشامیدنی بالاتر بود، اما برای برخی دیگر از حد استاندارد فراتر نمی رفت، یا اگر از استاندارد بیش تر می شد پس از کیلومتر پنج تا حد موثری کاهش می یافت ؛ برخی دیگر از عوامل نیز پس از خروج پس آب تغییری نداشت. نشان داده شد که تمرکز تجمع مواد افزوده شده به ویژه در رسوب ها است. در مناطقی نیز که امکان برقراری فلور میکروارگانیسم های مختلف و نیز گیاهان عالی بیش تر است فرآیند خودپالایش گری بهتر عمل می کند. در پایان پیش نهادهایی برای کاهش آثار ارایه شده است. به نظر می رسد با حذف فیزیکی ذرات معلق ناشی از غذادهی و مدفوع ماهیان، که بخش اصلی افزودنی های پس آب را تشکیل می دهد بتوان آثار این مزرعه ها بر کیفیت آب را تا حد موثری کاهش داد. واژه های کلیدی: آب زی پروری، رودخانه، آلودگی، خودپالایش گری، مواد مغذی، فلزات سنگین، رسوب، فارس، درودزن.