رضا فیفائی
حسین صانعینژاد
بهروز گلعین
علیرضا پاکنژاد
علیرضا شیخ اشکوری

مرکبات یکی از محصولات مهم باغی در ایران است و در صورت رفع برخی مشکلات کشت، می تواند در اکثر مناطق مرکبات خیز پرورش و توسعه یابد. از مهمترین مشکلات توسعه کشت مرکبات، شوری آب آبیاری است و یکی از راه های مقابله با آن، انتخاب پایه های مقاوم و شناسایی منابع متحمل برای برنامه های اصلاحی می باشد. در این تحقیق، تحمل ده پایه مرکبات شامل نارنج، ولکامریانا، بکرایی، سیتروملو، سیترنج، کلیوپاتراماندرین، رانگپور لایم، لیمو ترش، لیمو شیرین، ماکروفیلا و دو بیوتیپ مرکبات شامل بیوتیپ های شماره 1 و 2 صفی آباد و ‮‭10‬ بیوتیپ جمع آوری شده در کلکسیون کترا، نسبت به 4 سطح شوری به صورت یک طرح اسپیلت پلات در قالب کاملا تصادفی در 3 تکرار و به صورت گلخانه ای مقایسه شد. در این پروژه، شوری فاکتور اصلی و پایه فاکتور فرعی بوده است. گلدان ها از خاک مرغوب مناسب مرکبات پر شده و پس از کاشت بذور پایه های مختلف و جداسازی دانهال های نوسلار از زیگوتیک، عملیات اصلی پروژه شروع شد. در مرکز تحقیقات صفی آباد دزفول از آب شبکه آ بیاری دز با شوری متوسط ‮‭500‬ میکرو زیمنس بر سانتی متر به عنوان شاهد (آب بدون محدودیت برای مرکبات) انتخاب شده و شوری های ،‮‭4000 2000‬ و ‮‭6000‬ میکروزیمنس بر سانتی متر از منبع سدیم کلراید به عنوان سطوح شوری استفاده گردید. تمام عملیات بر اساس روال نهالستان ها و به صورت یکنواخت انجام و فقط شوری آب مصرفی متغیر بود. انجام عملیات پروژه پس از شروع آبیاری سطوح مختلف به مدت ‮‭120‬ روز ادامه یافت. در این مدت یادداشت برداری ها از وضع ظاهری تیمارها شامل درصد رشد شاخساره، میزان نکروزه و کلروزه شدن برگ ها، سبز ماندن برگ ها (میزان کلروفیل برگ) و سطح برگ انجام شده و در پایان دوره میزان عناصر سدیم، کلر، نیتروژن، فسفر و پتاسیم در اجزای مختلف نهال تعیین و سپس با استفاده از نرم افزارهای آماری بهترین پایه و بیوتیپ متحمل به شوری انتخاب گردید. نتایج نشان داد بین ارقام و بیوتیپ های مورد آزمایش از نظر صفات مورد ارزیابی اختلاف معنی داری وجود دارد. در سطوح شوری ‮‭4000‬ و ‮‭6000‬ میکرو زیمنس برسانتی متر به ترتیب پایه های رانگپور لایم و کلیوپاترا دارای ارتفاع رشد بیشتری نسبت به بقیه بودند. بیشترین درصد پتاسیم، کمترین درصد سدیم وکلر در سطوح سوم و چهارم شوری دربیوتیپ شماره یک صفی آباد تجمع پیدا کرد. همچنین بیشترین میزان پرولین در هر چهار سطح شوری به بیوتیپ شماره یک تعلق داشت. این شواهد می تواند دلیلی بر تحمل بیشتر این بیوتیپ نسبت به شوری در مقایسه با سایرین باشد. در موسسه تحقیقات مرکبات کشور(رامسر)، این تحقیق با هدف شناسایی بیوتیپ های متحمل به شوری، از میان بیوتیپ های ناشناخته ایستگاه کترا به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار طی سال های ‮‭1388-89‬ انجام شد. فاکتور شوری در چهار سطح، ،0 ،‮‭4 2‬ و 6 دسی زیمنس برمتر و به مدت ‮‭16‬ هفته، در شرایط گلخانه و بر روی دانهال های شش ماهه اعمال شد و اثر شوری بر طول و قطر ساقه، وزن تر و خشک اندام های هوایی و ریشه، تجمع عناصر کلر، پتاسیم و سدیم در برگ و ریشه، تجمع پرولین، قندهای محلول، کلروفیل های ‭a ‬و b، پروتیین کل، پراکسیداسیون لیپیدها و فعالیت آنزیم پراکسیداز در ‮‭10‬ بیوتیپ ناشناخته و ارقام کلیوپاترا ماندرین و سویینگل سیتروملو مورد بررسی قرارگرفت. بر اساس نتایج به دست آمده، اثر متقابل بیوتیپ و سطح شوری در میزان نسبی آب برگ و تعداد روزنه، مقدار کلروفیل ‭a ‬و b، غلظت پتاسیم در ریشه و برگ، سدیم ریشه و مقدار پروتیین کل، اختلاف معنی داری نداشت. ژنوتیپ های شماره 4 و 6 کاهش معنی داری (‮‭01.0‬‭> P) ‬در وزن تر و خشک اندام های هوایی داشتند. وزن تر و خشک ریشه در بیوتیپ های شماره ،‮‭7 4‬ و 6 کاهش معنی داری (‮‭01.0‬‭> P) ‬نسبت به تیمار شاهد داشت. طول ساقه، در بیوتیپ شماره 3 و قطر ساقه در بیوتیپ شماره ،9 به طور معنی داری (‮‭01.0‬‭> P)‬کاهش یافت. مقدار یون کلر در ریشه و برگ بیوتیپ های شماره 7 و 6 افزایش معنی داری نشان داد در حالی که کلیوپاترا و بیوتیپ شماره ،9 دارای پایین ترین سطح کلر در بافت برگ بودند. میزان پرولین در بیوتیپ شماره ‮‭10‬ و رقم کلیوپاترا،افزایش معنی داری (‮‭01.0‬‭> P) ‬را نسبت به سایر بیوتیپ ها نشان داد. در بیوتیپ های شماره ،‮‭4 6‬ و ،3 افزایش معنی داری (‮‭01.0‬‭> P) ‬در سطح پراکسیداسیون لیپیدها مشاهده شد. در حالیکه کمترین افزایش در سطح پراکسیداسیون لیپیدها در بیوتیپ شماره 9 و رقم کلیوپاترا بود. بیوتیپ های ،‮‭3 6‬ و 4 نسبت به سایرین کاهش معنی داری (‮‭05.0‬‭> P) ‬در میزان کلروفیل کل در مقایسه با تیمار شاهد داشتند. در بیوتیپ شماره 6 و رقم کلیوپاترا، مقدار سدیم برگ نسبت به سایر بیوتیپ ها، افزایش معنی داری نشان داد در رقم سیتروملو و بیوتیپ شماره ،5 بیشترین افزایش در فعالیت آنزیم پراکسیداز مشاهده شد. با توجه به نتایج به دست آمده، بیوتیپ های شماره ،9 ،‮‭11 10‬و ‮‭12‬ درچندین صفت، از جمله مقدار کلروفیل، وزن تر و خشک و میزان پراکسیداسیون لیپیدها در وضعیت بهتری قرارداشتند و همینطور علایم ظاهری مثل زردی و سوختگی حاشیه برگ و ریزش برگها، نسبت به سایر بیوتیپ ها کمتر بود. بنابراین می توان آنها را به عنوان متحمل و یا نیمه متحمل مورد توجه قرار داد. واژه های کلیدی: مرکبات، پایه، تنش شوری، کلروفیل، پتاسیم، سدیم ، کلر، پرولین