غلامحسن توانائی
یزدان فضلعلی
محمد حاجیان شهری
علی نجات سالاری

سفیدک پودری، مهم ترین بیماری درختان بلوط در جنگل های ارسباران می باشد. این بیماری به صورت پوشش سفیدرنگی حاوی میسلیوم، کنیدیوفرها وکنیدیوم های قارچ، روی اندام های سبز و به ویژه پهنک برگ ها و سرشاخه های جوان این درختان ظاهر می شود. آگاهی از چرخه بیماری و بیولوژی قارچ عامل، در راستای بررسی امکان مبارزه با بیماری ضروری می باشد. بنابراین در طول مدت اجرای طرح، با مراجعه مکرر به مناطق جنگلی ارسباران و جمع آوری نمونه ها، ثبت اطلاعات مورد نیاز و انجام بررسی های مختلف صحرایی و آزمایشگاهی، نسبت به بررسی مرفومتریک قارچ عامل بیماری و شناسایی آن، تعیین زمان شروع بیماری در منطقه، تعیین مناطق پراکنش بیماری و دامنه میزبانی قارچ، بررسی تاثیر درجه حرارت های مختلف بر میزان تندش کنیدیوم ها، بررسی تغییرات هفتگی جمعیت کنیدیوم ها، تعیین درصد آلودگی و شدت بیماری، تعیین زمان شروع تشکیل و بلوغ آسکوکارپ ها، شمارش تعداد آسکوکارپ ها در واحد سطح، بررسی نحوه زمستان گذرانی قارچ و نقش آسکوسپورها در ایجاد بیماری اقدام گردید. در بیشتر مناطق مورد بازدید، در محدوده ارتفاعی ‮‭525-2150‬ متری، علایم بیماری به صورت لکه های خیلی ریز تا بزرگ و گسترده، علاوه بر شاخ و برگ بلوط، روی گال های ایجاد شده توسط زنبورهای‭Andricus panteli ‬و ‭A. pseudoaries ‬نیز مشاهده گردید. روی این درختان، سه گونه قارچ عامل بیماری سفیدک پودری به نام های ‭Microsphaera alphitoides‬، ‭Phyllactinia roboris ‬و‭Ph. guttata ‬جمع آوری و شناسایی گردید که گونه اول شایع تر از بقیه بوده و به عنوان اصلی ترین عامل سفیدک پودری بلوط در این منطقه می باشد. این قارچ علاوه بر ‭Quercus petraea‬، از روی گونه های ‭Q. macranthera ‬و ‭Q. cf. Komarovii ‬در جنگل های ارسباران و روی گونه های ‭Q. longipes‬، ‭Q. infectoria ‬و ‭Platanus orientalis ‬از سایر نقاط کشور جمع آوری گردید. زمان شروع بیماری در ارتفاعات پایین (‮‭650-700‬ متری)، دهه اول اردیبهشت، در ارتفاعات متوسط (‮‭1000-1150‬ متری)، دهه سوم اردیبهشت و در ارتفاعات بالاتر (‮‭1500-1900‬ متری)، دهه سوم خرداد ماه می باشد. زمان اوج تولید کنیدیوم ها در ارتفاعات پایین، هفته اول تیرماه و در ارتفاعات متوسط و بالا، اواسط مرداد ماه و تعداد آن، به ترتیب ،‮‭268 12‬ و ‮‭144/5‬ کنیدیوم در هر سانتی مترمربع تعیین گردید. بیشترین میزان تندش کنیدیوم ها پس از گذشت ‮‭72‬ ساعت و در دمای ‮‭25‬ درجه سانتی گراد، ‮‭17/1‬ درصد و کمترین مقدار آن، در مدت ‮‭72‬ ساعت و در دمای ‮‭35‬ درجه سانتی گراد، ‮‭0/34‬ درصد تعیین گردید. درصد آلودگی برگ ها در نقاط مختلف، بین‮‭0/96‬ تا ‮‭95‬ و شدت بیماری نیز در نقاط مختلف، بین ‮‭0/1‬ تا ‮‭53/2‬ درصد بوده و آلودگی های شدید مربوط به مناطقی بود که درختان بلوط، در اثر سرمای دیررس بهاره و یا حمله شدید لارو پروانه ابریشم باف ناجور ‭(Lymantria dispar) ‬برگ های اولیه خود را از دست داده و برگ های جدیدی که از لطافت بیشتری نیز برخوردار بوده و در مقابل بیماری شدیدا حساس هستند روییده بودند. درصد آلودگی و شدت بیماری در سطح رویی برگ ها بیشتر از سطح پشتی آنها بود. آسکوکارپ ها در ارتفاعات پایین (‮‭650-810‬ متری)، از هفته چهارم مردادماه، در ارتفاعات متوسط (‮‭1000-1200‬ متری)، از اواسط مردادماه و در ارتفاعات بالاتر (‮‭1350-1650‬ متری)، از هفته دوم مردادماه شروع به تشکیل می کنند. بلوغ آسکوکارپ ها نیز در ارتفاعات یاد شده، به ترتیب از اواخر مهر، هفته چهارم مرداد و اواسط شهریور شروع می شود. تعداد آنها در هر سانتی مترمربع از سطح رویی برگ ها ‮‭4/66‬ و در سطح پشتی آنها ‮‭0/34‬ عدد شمارش گردید. زمستان گذرانی قارچ به صورت میسلیوم در داخل جوانه ها اثبات نگردید، با این حال، آلودگی دو درصد از برگ های سالم بلوط توسط آسکوسپورهای قارچ در آزمایشگاه، نشان از نقش آسکوکارپ ها در زمستان گذرانی قارچ دارد. واژه های کلیدی سفیدک پودری، بلوط، بیولوژی، جنگل های ارسباران، ‭Quercus petraea‬، ‭Microsphaera alphitoides‬،‭Erysiphe alphitoides .