تاثیر نظام های مختلف تناوب زراعی بر کارآیی مصرف آب گندم تحت شرایط شور و غیرشور در استان گلستان

برای افزایش کارآیی مصرف آب گزینه های مختلف مدیریتی می بایستی مورد بررسی قرار گیرند. اصلاح و حفظ حاصلخیزی خاک، جلوگیری از تخلیه عناصر غذایی و رطوبت از نیمرخ خاک، کنترل طغیان آفات، بیماریها و علف های هرز، تعدیل اثرات تنش های ناشی از شوری وکم آبی، تخصیص بهینه منابع آبی و تولید اقتصادی در اثر انتخاب مطلوب تناوب زراعی و نوع رقم قابل حصول هستند. آزمایشی به منظور بررسی اثر تناوب های مختلف زراعی و ارقام گندم بر تولید، کارایی مصرف آب و توزیع رطوبت در نیمرخ خاک در شرایط آبی و دیم در طی چهار سال زراعی گندم (‮‭1386‬ الی ‮‭1390‬) به اجرا در آمد. این آزمایش شامل شش نوع تناوب به همراه شش رقم گندم در قالب یک طرح آماری کرت های نواری در سه تکرار بر مبنای طرح پایه بلوک های کامل تصادفی بود. نتایج نشان داده است که عملکرد گندم تحت تاثیر ارقام ، شرایط اقلیمی و آبیاری متفاوت بوده ولی تناوب مختلف گندم در طی چهار سال بطور مستقیم در عملکرد تاثیر معنی داری نداشته اما در توزیع رطوبت در نیمرخ خاک اثر متفاوت داشت. در سال هایی که سهم باران از کل آب مصرفی گیاه حدود ‮‭75‬ درصد بود (سال دوم و سوم)، پتانسیل عملکرد گندم آبی پایین و همچنین با عملکرد گندم دیم نیز تفاوت معنی داری نداشت. آبیاری تکمیلی در اکثر موارد منجر به افزایش عملکرد گندم شده است، ولی اثربخشی لازم در افزایش بهره وری آب را در تمام سال ها نداشته است. بطوریکه در عملکرد گندم آبی از سال ‮‭1386‬ الی‮‭1390‬ به ترتیب در حدود ،‮‭69‬ ،‮‭21 6‬ و ‮‭88‬ درصد، بیشتر از عملکرد گندم دیم بود. کارایی بارش در زمین تحت کشت گندم در چهار سال متوالی به ترتیب برابر با ‮‭67‬/،‮‭79 1‬/،‮‭1/31 1‬ و ‮‭1/1‬ وکارایی مصرف آب آبیاری نیز به ترتیب معادل ‮‭75‬/،‮‭36 0‬/،‮‭0/81 0‬ و ‮‭2/2‬ کیلوگرم دانه گندم به ازای هر مترمکعب آب مصرفی به دست آمد. بالاترین عملکرد و همچنین بالاترین کارایی مصرف آب بر مبنای بارش و آب آبیاری مربوط به ارقام ‮‭80-19‬‭-N ‬و ‮‭81-18‬‭-N ‬بود. کشت کلزا و باقلا به جای گندم و یا در تناوب با آن از مزیت نسبی بالاتری برخوردار بوده و کشت جو مزیتی نسبت به گندم ندارد. گندم چه در شرایط آبی و چه در شرایط دیم، در انتهای فصل عمده رطوبت موجود در خاک را تخلیه نموده و شرایط رطوبتی در خاک مناسب کشت بعدی نخواهد بود. باقلا و کلزا به دلیل اینکه زودتر از گندم کاشته می شوند و همچنین زودتر هم برداشت می شوند، نسبت به کشت مداوم گندم مزیت نسبی بالاتری دارند. نتایج نشان داده است که در سال دوم ، سوم و چهارم مثلا برای باقلا در انتهای فصل در زمین آبی به ترتیب در حدود ،‮‭30 73‬ و ‮‭18‬ میلی متر رطوبت در خاک (تا عمق ریشه) بیشتر از زمین تحت کشت گندم باقی مانده است. از طرف دیگر درآمد حاصل از مصرف هر متر مکعب آب برای باقلا و کلزا نیز بیشتر ولی جو کمتر از گندم است. واژه های کلیدی: آبیاری تکمیلی، کارآیی مصرف آب ، تناوب زراعی، گندم