بررسی های تکمیلی در ارتباط با شناسایی، تراکم جمعیت و تعیین پراکنش نماتدهای سیست و نماتدهای زخم ریشه در استان های خراسان، گلستان، فارس، لرستان، اصفهان و خوزستان و تهیه اطلاعات جغرافیایی آنها ‭(GIS) ‬در این استان ها

به منظور شناسایی تعداد ‮‭1165‬ نمونه خاک همراه با ریشه غالبا از مزارع گندم و تعدادی مزارع جو از مناطق مختلف استانصهای خراسان رضوی، گلستان، فارس، لرستان، اصفهان و خوزستان همراه با ثبت موقعیت جغرافیایی آنصها جمعص آوری شد. نمونهصها پس از انتقال به آزمایشگاه با روشصهای معمول نماتد شناسی بررسی شدند. شناسایی گونهصها براساس مشخصات مرفولوژی و مولکولی انجام شد. در این بررسی چهار گونه از نماتدهای مولد زخم ریشه ‭Pratylenchus.neglectus‬، ‭P. pseudopratrensis‬، ‭P.thornei ‬و‭Pratylenchoides ritteri ‬و سه گونه از نماتدهای سیستی ‭Heterodera filipjevi‬، ‭H. avenae ‬و ‭H. latipons ‬از مزارع گندم و جو استانصهای مورد بررسی جداسازی و شناسایی شد. نماتدهای سیستی در استانصهای اصفهان، خراسان رضوی و گلستان محدود به گونه ‭H. filipjevi ‬بود، گرچه در استان خراسان رضوی در تعدادی از مزارع گندم که در تناوب با چغندرفند بودند، نماتد سیستی چغندر قند ‭H. schachtii ‬و در استان گلستان در تعدادی از مزارع گندم در تناوب با سویا، نماتد سیستی سویا ‭H. glycines ‬جداصسازی و شناسایی شد. در استان لرستان علاوه بر گونهصهای ‭H. filipjevi ‬و‭H. latipons ‬گونه ‭H. goettingiana ‬که قبلا از روی لوبیا از این استان گزارش شده بود نیز یافت شد. در استان خوزستان گونهصهای ‭H. filipjevi ‬و تیپ ‭B ‬گونه ‭H. avenae ‬از مزارع گندم و جو شناسایی شد. از نماتدهای مولد زخم ریشه در استانصهای اصفهان، خوزستان و خراسان رضوی گونهصهای ‭P. neglectus ‬و ‭P. thonei‬، در استان لرستان و گلستان علاوه بر گونهصهای فوق جنس دیگری از گروه نماتدهای مولد زخم ریشه ‭Pratylenchoides ‬شناسایی شد که در استان گلستان ‮‭31/8‬ درصد از 4/%‮‭62‬ نمونهصهای خاک به گونه ‭P. ritteri ‬اختصاص داشت. در این بررسی برای اولین بار از مارکر مولکولی ‭RFLP ‬در شناسایی گونهصهای ‭P. pseudorobustus ‬و ‭P. ritteri ‬استفاده شد. در همه استانصهای بررسی شده فراوانی و درصد نمونه-های آلوده به ‭P. neglectus ‬بیشتر از ‭P. thornei ‬بود، بجز در استان گلستان که ‭P. ritteri ‬بیشترین فراوانی را داشت، در استان لرستان از نظر آلودگی نمونهصها، این گونه بعد از ‭P. neglectus ‬قرار گرفت. میزان تراکم جمعیت نماتدهای مولد زخم ریشه و نماتدهای سیستی در نمونهصهای جمعص آوری شده از استانصهای مختلف بصورت جدا و به تفکیک هر استان آورده شده است. . نتایج بررسی نمونهصها و نقشه پراکنش نماتدهای مولد زخم ریشه و نماتدهای سیستی در مزارع غلات استانصهای مورد بررسی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی ‭(GIS) ‬تهیه و ارایه شده است. با توجه به آستانهصهای خسارت ذکر شده در ارتباط با نماتدهای مولد زخم ریشه در منابع مختلف، در بررسی حاضر نمونهصهای خاک با میزان جمعیت بیش از ‮‭400‬ نماتد مولد زخم ریشه در ‮‭200‬ سانتیصمتر مکعب (2 نماتد در سانتیصمترمکعب خاک) به عنوان آلودگی شدید در نظر گرفته شدند، در استان گلستان %،‮‭20‬ استان خراسان رضوی 4/%،‮‭11‬ استان لرستان %،‮‭15‬ در استان اصفهان %‮‭5.54‬ نمونهصهای جمعص آوری شده، به عنوان نمونهصهای دارای آلودگی شدید در نظر گرفته شدند. در مورد نماتدهای سیستی غلات چنانچه میزان 5 تخم و لارو در گرم خاک به عنوان آلودگی بالای حد آستانه در نظر گرفته شود، ‮‭8.26‬%، ‮‭5.14‬%، ‮‭7.66‬% ، %‮‭8.6‬ نمونهصهای بررسی شده به ترتیب در استانصهای اصفهان، خوزستان، گلستان و خراسان رضوی دارای میزان جمعیت بیشتر از این حد بودند. بر این اساس میصتوان احتمال کاهش محصول ناشی از این نماتدها را در تعدادی از مزارع غلات متصور بود. گرچه این موضوع نیاز به بررسی دقیق در هر منطقه دارد و لازم است آستانه خسارت تحت شرایط محیطی مختلف از قبیل دسترسی آب و مواد غذایی و فاکتورهای ژنوتیپیکی شامل واکنش تحمل یا مقاومت ارقام تعیین شود ولی بنظر میصرسد آستانه خسارت برای این دو گروه از نماتدها در مزارع دیم و مزارع تحت تنش آبی کمتر از مزارع آبی و مناطقی است که دارای بارندگی کافی هستند و تنش آبی بهصعنوان یکی از کلیدیصترین فاکتورهای محیطی میصتواند آسیب ایجاده شده توسط این دو گروه از نماتدها را تشدید کند، شرایطی که در اکثر مزارع غلات نمونهصبرداری شده قابل مشاهده بود. واژه های کلیدی: نماتد سیستی غلات، نماتد زخم ریشه، گندم، جو، تراکم جمعیت، پراکنش،‭GIS