تعیین اثرات و پتانسیل عملیات بیولوژیک آبخیزداری در ترسیب کربن بمنظور اصلاح تغییرات اقلیمی

تغییر اقلیم ناشی از تصاعد گازهای کربنی به جو زمین تهدید جدی برای توسعه پایدار کشورهای در حال توسعه نظیر ایران است. ترسیب کربن در بومصسازگان های زمینی از طریق عملیات بیولوژیک آبخیزداری رهیافتی پایدار و فاقد مخاطرات زیست محیطی بوده و یکی از ظرفیتصهای کلیدی در ترسیب کربن است. این پژوهش با هدف بررسی ظرفیت این عملیات در ترسیب کربن اتمسفری در ‮‭10‬ استان کشور و پیشنهاد گزینه های بهینه برای این مناطق اجرا شد. بدین منظور در استان های محل اجرا،یک یا چند سایت معرف انتخاب و نقشه واحدکاری به کمک نقشهص های اجرایی، شیب و جهت شیب تهیه شد.با عملیات میدانی و به روش سیستماتیک تصادفی،نمونهصبرداری خاک(با حفر پروفیل به دو روش دستصخوردهو دستصنخورده) و نمونه برداریزیست تودهو لاشبرگ در سطح پلات در سایت های مطالعاتی و شاهد انجام شد.اندازه گیری کربن آلی خاکو دیگر آزمایشات خاکو تعیین ضریب تبدیل کربن نمونه های زیست توده و لاشبرگ انجام و ذخیره کربنی خاک،زیست توده و لاشبرگ در هکتار محاسبه شد. سپس مقادیر شاخصص های ترسیب کربن (خاک، زیست توده و لاشبرگ، و کل کربن ترسیب یافته) در هر هکتار محاسبه شد. در نهایت اطلاعات پروژه ها تلفیق و پروژهصهای موفق درترسیب کربن در کشور انتخاب و اولویتصبندی شد. برای تحلیل نتایج، مناطق مورد بررسی بر اساس تشابه اقلیمی و فیزیکی و اولویت نرخ ترسیب کربن، در قالب مناطق همگن رده بندی شد. بر اساس نتایج، عملیات بیولوژیک موجود در گروه اولکه در عرصه جنگل های نیمه خشک قرار داشت، بیشترین پتانسیل ترسیب کربن را نشان دادند. عملیات بذرکاری، بذرپاشی و کپه کاری گراس ها و لگوم های چندساله نظیر فستوکا، یونجه، جاشیر و اسپرس دراین گروه موفق به ترسیب ‮‭17/4‬ تا ‮‭80‬ تن کربن در هکتار شده است. سهم خاک در ترسیب کربن در این منطقه کمینه ‮‭93‬ درصد از کربن ذخیره شده را شامل می شد.عملیات بیولوژیک توام با قرق ترسیب کربن را تا حدود دو برابر افزایش داده بود. تغییر کاربری دیمزار کم بازده به کشت یونجه دیم چندساله در ترسیب کربن توانسته بیش از ‮‭72‬ تن در هکتار کربن ترسیب نماید. در شرایط اقلیمی گروه اول کپه کاری موفق تر از سایر اشکال عملیات بود.در مناطق رده دوم (هیرکانی)،عملیات نهال کاری گونه های جنگلی ون، شیردار، بلوط، کاج سیاه، گردو و گیلاس وحشیتوانسته بودپس از ،‮‭7 8‬ و 6 سال به ترتیب 3.،‮‭45.3 6‬ و ‮‭45.2‬ تن را در زیست توده و 3/،‮‭10/4 14‬ و ‮‭15/3‬ تن در هکتار کربن اتمسفری را در خاک ترسیب نماید. از کل میزان کربن ترسیب یافته در این منطقه حدود ‮‭81‬ درصد آن در خاک ذخیره شده است. در میان گونه های درختی کشت شده نیز کاج سیاه و ون بیشترین ذخیره کربن در زیست توده هر پایه را دارا بودند. در مناطق رده سوم (خشک و نیمه خشک مرکز و شرق)، عملیات بیولوژیک اجرا شدهتاثیر چندانی در افزایش ظرفیت ترسیب کربن در عرصه نداشته اند. بیشترین کمیت ترسیب کربن را قرق مراتعدر دو حوزه کارده مشهد و شمس آباد اراک به ترتیب با ترسیب ‮‭5/63‬ و ‮‭6/51‬ تن کربن در هکتار به خود اختصاص داده اند.تغییر کاربری دیمزار به مرتع در حوزه کارده مشهد منجر به ترسیب ‮‭4/7‬ تن کربن در هکتار شده است. به منظوربرنامه ریزی اجرایی و مدیریتی برای ترسیب کربن منطقه بندی کشور بر حسب اقالیم پیشنهاد می شود.عرصه های منابع طبیعی واقع در دامنه های زاگرس با اقالیم نیمه خشک و نیمه مرطوب و رژیم مدیترانه ای بالاترین ظرفیت ترسیب کربن را دارند. عرصه اراضی جنگلی ناحیه رویشی هیرکانی یا خزری در رتبه دوم تاثیرپذیری از اقدامات بیولوژیک آبخیزداری هستند.در اقالیم مناطق خشک مرکز، جنوب و شرق و حتی شمال شرق کشور اثر عملیات احیایی بیولوژیک آبخیزداری در ترسیب کربن نسبتا اندک بود. معذالک گزینه مدیریتی موفق در این اقالیم در ترسیب کربن با کمینه صرف هزینه، اعمال قرق و یا مدیریت چرا در این عرصه ها و در مرتبه بعدی ممانعت از تخریب مراتع شیبدار و تغییرکاربری دیمزارهای کم بازده به مرتع است. کلمات کلیدی: ذخیره کربن، عملیات مدیریتی، کپه کاری، بذرکاری، تغییرکاربری