طاهره حسنلو
امیرحسین شیرانی راد
نیر اعظم خوش خلق سیما
مهران عنایتی شریعت پناهی
محمد فتحی
اکرم غفاری

به منظور بررسی اثر تنش خشکی در مرحله ساقه دهی و گلدهی ژنوتیپ های منتخب کلزا بر عملکرد و صفات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی آن آزمایشی تحت شرایط تنش خشکی به صورت قطع آبیاری در مرحله ساقه رفتن و از مرحله گلدهی (‮‭160‬ میلی متر تبخیر از تشتک کلاس ‭A) ‬و بدون تنش (آبیاری بر اساس ‮‭80‬ میلی متر تبخیر از تشتک کلاس ‭A)‬، در مزرعه پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی یزد طی سال زراعی ‮‭1391-92‬ انجام شد. آزمایش به صورت کرتهای خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. ارقام شامل ‭Lilian‬،‭Cooper ‬،، ‭Adriana‬، ‭SLM‬،‮‭046‬ ‭Tassilo‬، و ‭Karun ‬و پنج لاین دابلدهاپلویید‭DH‬،4 ‭DH‬،7 ‭DH‬،8 ‭DH‬،‮‭10‬ ‭DH‬‮‭13‬ بودند. آنالیز بای پلات ژنوتیپها را به 5 گروه تقسیم می-کند. گروه اول، شامل ژنوتیپ های ‭SLM‬‮‭046‬ و ‭Lilian ‬با عملکرد و پایداری بالا میباشد. ژنوتیپ ‭Tassilo ‬در گروه دوم با عملکرد بالا و ثبات پایین عملکرد قرار گرفت. گروه سوم شامل ژنوتیپ ‭Adriana ‬با عملکرد بالا و پایداری نسبتا پایین است. در گروه چهارم، ژنوتیپ ‭Karun ‬با عملکرد بالا و پایداری عملکرد پایین قرار دارد و در نهایت ژنوتیپ ‭Cooper ‬در گروه پنجم با عملکرد پایین و پایداری بالای عملکرد قرار گرفته است. نتایج مقایسه میانگین ژنوتیپها از نظر درصد اسیدهای چرب در شرایط بدون تنش و تنش در مراحل ساقه رفتن و گل دهی تفاوت معنیداری را برای هیچ کدام از اسیدهای چرب نشان نداد. تنها در مورد اسید پالمیتیک مقدار آن در شرایط تنش در مرحله ساقه رفتن و گل دهی نسبت به شاهد کاهش معنی داری یافته بود. در میان اسیدهای چرب بیشترین سهم مربوط به اسید اولییک (‮‭96‬/%‮‭67‬) و بعد از آن مربوط به اسید لینولییک (‮‭12‬/%‮‭17‬) و در نهایت مربوط به اسید لینولنیک (‮‭75‬/%8) می باشد (شکل ‮‭11-3‬). همچنین کمترین مقدار اسید چرب مربوط به اسید میرستیک (‮‭044‬/%0) و پالمیتولییک (‮‭11‬/%2) می باشد. بین ارقام دبلهاپلویید مورد بررسی در این تحقیق از نظر صفات تعداد روز تا شروع گل دهی، تعداد روز تا شروع خورجین دهی، تعداد روز رسیدن،تعداد دانه در ‮‭20‬ خورجین، وزن دانه در ‮‭20‬ خورجین، وزن هزار دانه، ارتفاع بوته و عملکرد دانه اختلاف معنی داری وجود دارد. مقایسه میانگین عملکرد دانه نشان می دهد که در کل بیشترین عملکرد مربوط به دبل هاپلویید ‭DH‬8 با ‮‭906/22‬ کیلوگرم در هکتار میباشد و کمترین عملکرد مربوط به دبلهاپلویید ‭DH‬7 با عملکرد ‮‭394/56‬ کیلوگرم در هکتار میباشد. بیشترین عملکرد دانه در شرایط غیر تنش مربوط به دبل هاپلویید ‭DH‬8 میباشد و کمترین عملکرد دانه مربوط به دبل هاپلویید ‭DH‬7 در مرحله تنش ساقه رفتن می باشد و این در حالی است که بین دبل هاپلوییدها در سطوح تنش اختلاف معنی داری وجود ندارد. نتایج نشان می دهد که اثر تنش خشکی برای درصد روغن و سایر اسیدهای چرب معنی دار نمی باشد. بنابراین نتایج این تحقیق نشان می دهد هر چند تنش خشکی باعث کاهش عملکرد روغن از طریق کاهش عملکرد دانه میشود ولی بر روی درصد روغن تاثیر معنی داری ندارد. کلمات کلیدی: کلزا، تنش خشکی، عملکرد