راندمان های آبیاری و تغییرات زمانی و مکانی آن در ایران

تعیین راندمان سامانه های آبیاری موجود و ارزیابی نحوه کار آنها از مهم ترین و ضروری ترین اقدامات لازم برای تصمیم گیری و تصمیم سازی های مرتبط با مصرف بهینه آب، الگوی کشت و کاهش تلفات آب آبیاری است. در این راستا، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی به منظور تهیه بانک اطلاعات راندمان های آبیاری و تهیه نقشه جامع راندمان آبیاری در کشور، اقدام به جمع بندی نتایج مطالعات انجام شده درخصوص راندمان های آبیاری در سطح کشور نموده است. در این بررسی، نتایج حاصل از بررسی های مزرعه ای در سامانه ها و شبکه های مختلف آبیاری (سنتی و پایین دست سدها) در سطح کشور جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که راندمان کاربرد آب آبیاری در کشور از ‮‭22/5‬ تا ‮‭85/5‬ درصد متغیر و میانگین آن ‮‭56/0‬ درصد است. به طوری که متوسط این راندمان در سامانههای کرتی، نواری و جویچه ای به ترتیب 3/،‮‭52/9 55‬ و ‮‭52/5‬ درصد است. همچنین از بین روش های بارانی، روش رول لاین (آبفشان غلطان) و کلاسیک ثابت به ترتیب بیش ترین (‮‭66/9‬ درصد) و کم ترین (‮‭52/1‬ درصد) راندمان کاربرد را داشته و در آبیاری قطره ای این کمیت در حدود ‮‭71/1‬ درصد بوده است. متوسط راندمان کاربرد آب آبیاری در سامانه های آبیاری تحت فشار و سطحی به ترتیب حدود ‮‭66/6‬ و ‮‭53/6‬ درصد است. همچنین با مقایسه روش های مختلف آبیاری تحت فشار نیز ملاحظه می شود که میانگین راندمان کاربرد آب آبیاری در روش های آبیاری بارانی حدود ‮‭62/1‬ و در روش های آبیاری قطره ای ‮‭71/1‬ درصد است. بررسی روند تغییرات راندمان طی سال های مختلف نشان داد که راندمان کاربرد آبیاری در دو دهه ‮‭71-80‬ و ‮‭81-90‬ و نیم دهه ‮‭91-94‬ به ترتیب ،‮‭58/4 52‬ و ‮‭58/8‬ درصدبوده است. همچنین بررسی ها نشان داد راندمان انتقال و توزیع (به معنی تلفات آب در کانال های انتقال و توزیع) نیز در دهه های مذکور به ترتیب 0/،‮‭68/5 67‬ و ‮‭74/2‬ درصد بوده است. بدین ترتیب راندمان کل در دهه های یاد شده به ترتیب 8/،‮‭40/0 34‬ و ‮‭43/6‬ درصد برآورد می شود. به عبارتی از سال ‮‭1375‬ (وسط دهه ‮‭71-80‬) تا سال ‮‭1392‬ (وسط نیم دهه ‮‭91-94‬) راندمان کل آبیاری، سالانه حدود یک درصد رشد داشته است. به عبارتی از سال ‮‭1375‬ به بعد روند افزایشی راندمان آبیاری مطابق مقادیر پیش بینی شده در برنامه های توسعه ای کشور (حدود 1 درصد) بوده است. از علل مهم افزایش راندمان در این دهه ها می توان به تجهیز و نوسازی اراضی، افزایش میزان آگاهی و دانش بهره برداران به مسایل آب و خاک، گسترش شبکه های آبیاری، توسعه سامانه های نوین آبیاری، ترویج و انتقال یافته های تحقیقاتی به بهره برداران اشاره نمود.