تعیین و ارزیابی شاخص کارایی مصرف آب پتانسیل و مزیت نسبی کشت محصولات زراعی و باغی عمده فاریاب در حوضه آبریز کرخه

شاخص کارایی مصرف آب یکی از شاخص های اساسی در تعیین استفاده کارا از آب برای تولید محصولات کشاورزی است. صورت کسر این شاخص، عملکرد (به کیلوگرم) و مخرج کسر آب مصرفی (به متر مکعب) است. برای برنامه ریزی تولیدات کشاورزی با استفاده از منابع آب محدود ضروری است که اعداد اندازه گیری شده و قابل اعتمادی از مقدار کارایی مصرف آب محصولات مختلف و در مناطق کشور داشته وجود داشته یاشد. لذا، هدف اصلی این تحقیق تعیین و ارزیابی شاخص کارایی مصرف آب پتانسیل ‭(WUEP) ‬درمقیاس حوضه برای محصولات زراعی و باغی مختلف حوضه آبریز کرخه، با استفاده از داده های نیازآبی، سطح زیر کشت و عملکرد محصولات در دشتهای مختلف این حوضه آبریز بود. به دنبال آن مزیت نسبی کشت محصولات زراعی فاریاب عمده، مورد کشت در نقاط مختلف حوضه، با استفاده از ارزیابی مقادیر ‭WUEP‬، تعیین و مورد بررسی قرار گرفت. همچنین با استفاده از متوسط راندمان کل آبیاری کشور (‮‭40‬ درصد)، برآوردی از کارایی مصرف آب واقعی ‭(WUEa) ‬محصولات زراعی و باغی فاریاب عمده در سطح حوضه آبریز ارایه شده است. بر اساس نتایج شاخص بهره وری مصرف آب پتانسیل ‭(WPp) ‬و واقعی (فعلی‭) (WPa) ‬حوضه آبریز کرخه به ترتیب برابر ‮‭2/05‬ و ‮‭0/82‬ کیلوگرم بر متر مکعب می باشد. در این میان استان همدان با مقدار شاخص برابر ‮‭1/08‬ ، و کردستان با مقدار شاخص برابر ‮‭0/49‬ کیلوگرم بر متر مکعب، به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار شاخص بهره وری آب را دارا هستند. سایر استانهای واقع در حوضه آبریز، یعنی استانهای خوزستان، کرمانشاه، لرستان، و ایلام، کم و بیش دارای مقدار شاخص بهره وری مصرف آب مشابهی (حدود ‮‭0/80‬کیلوگرم بر متر مکعب) هستند. در میان محصولات زراعی، گوجه فرنگی با کارایی مصرف آب واقعی ‮‭3/30‬ کیلو گرم بر متر مکعب بیشترین و گندم با کارایی مصرف آب ‮‭0/53‬ کیلوگرم بر متر مکعب کمترین مقدار کارایی مصرف آب در حوضه آبریز را دارد. همچنین در میان محصولات باغی، سیب درختی با کارایی مصرف آب واقعی ‮‭0/98‬ کیلوگرم بر متر مکعب بیشترین و گردو با کارایی مصرف آب ‮‭0/11‬ کیلوگرم بر متر مکعب کمترین مقدار کارایی مصرف آب در حوضه آبریز را دارد. صرفنظر از قیمت محصولات و بحث کارایی مصرف آب اقتصادی محصولات کشاورزی، در مجموع در این حوضه آبریز، محصولات زراعی از کارایی مصرف آب پتانسیل و واقعی بهتری نسبت به محصولات باغی برخوردار بوده و از لحاظ مزیت نسبی کشت آنها ارجحیت دارد. در بین محصولات زراعی، سیب زمینی، ذرت دانه ای، چغندرقند، پیاز، گوجه فرنگی، خیار، و هندوانه و در بین محصولات باغی هلو، سیب، و انگور از کارایی مصرف آب بالاتری برخوردار بوده و مزیت نسبی کشت آنها بالاتر است. در مجموع نتیجه گیری گردید که محصولات سبزی و صیفی و علوفه ای نظیر سیب زمینی، گوجه فرنگی، خیار، هندوانه، پیاز، و ذرت علوفه ای، نسبت به کشت سایر محصولات در حوضه آبریز دارای کارایی مصرف آب بالاتری بوده و از مزیت نسبی کشت بالاتری برخوردار می باشند. کلمات کلیدی: حوضه آبریز، کارایی، کرخه، مصرف آب، محصولات باغی، محصولات زراعی