شهریار ساسانی
رحمان رجبی
مصیب نوروزی

با توجه به استقرار ایران در کمربند نواحی خشک و نیمه خشک دنیا و به دنبال تغییر جهانی اقلیم و خشکسالی های دو دهه اخیر، بهره گیری از ارقامی که با آبیاری کمتر در بهار، عملکرد قابل قبولی داشته و یا به عبارتی متحمل به خشکی آخر فصل باشند از جمله برنامه های استراتژیک اصلاح گندم به شمار می رود. در همین راستا آزمایشی با 13 ژنوتیپ گندم نان (شامل: 10 رقم ریژاو، کریم، سرداری، زارع، پیشگام، پارسی، سیوند، پیشتاز، سیروان و اوروم همراه با سه لاین کراس البرز، کراس سبلان و DN-11) در چهار محیط (دیم و آبیاری تکمیلی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم سرارود و نیز قطع آبیاری در انتهای فصل رشد در کنار آبیاری کامل در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اسلام آباد) بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار طی دو سال زراعی (92-1391 و 91-1390) اجرا شد. اعمال تیمار آبیاری تکمیلی در مراحل ساقه رفتن و گرده افشانی و اعمال تیمار قطع آبیاری از مرحله بوتینگ آغاز و تا پایان دوره رسیدگی تداوم یافت. صفات عملکرد و اجزای آن مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس نتایج دو ساله حاصل شده، آبیاری تکمیلی به طور معنی داری بر روی عملکرد و اجزای آن در مقایسه با شرایط دیم تاثیر گذاشت. آبیاری تکمیلی منجر به افزایش 117 درصدی عملکرد نسبت به دیم شد که بهترین پاسخ مربوط به ارقام سیوند و پیشگام با افزایش سه برابری بود. تنش خشکی انتهای فصل به طور میانگین موجب کاهش 40 درصدی در عملکرد دانه ارقام بود که در این میان برخی ارقام چون سیوند، پارسی و کریم نزدیک به نیمی از عملکرد خود را در اثر خشکی انتهای فصل از دست دادند. به طور کلی از جنبه عملکرد دانه، سیروان، برترین رقم در شرایط آبیاری کامل، پیشگام برترین در شرایط خشکی انتهای فصل، سیوند برترین در شرایط آبیاری تکمیلی و زارع برترین در شرایط دیم مطلق بود. کلید واژه ها: گندم، خشکی انتهای فصل، آبیاری تکمیلی، عملکرد دانه، وزن هزاردانه