ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ در محیط و تعیین پایداری عملکرد ژنوتیپ های عدس بهاره در شرایط سردسیر دیم

به منظور بررسی سازگاری و پایداری عملکرد دانه در ژنوتیپ های امیدبخش عدس دیم بهاره، این مطالعه طی سه سال زراعی (1393-1390) و در 3 منطقه از مناطق سردسیردیم کشور( مراغه، قیدار و شیروان) اجرا شد. آزمایش شامل 19 ژنوتیپ پیشرفته عدس به همراه یک رقم شاهد محلی (قزوین) و یک رقم اصلاح شده (کیمیا) بوده (جمعا 21 ژنوتیپ) و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام گردید. در هر سال و درهر منطقه تجزیه واریانس ساده عملکرد دانه انجام و در پایان سال سوم در هر منطقه تجزیه مرکب(سه ساله) و تجزیه مرکب نهایی(3 سال و3 منطقه) انجام شد. برای تعیین لاین های پایدار ازنظر عملکرد دانه از روش لین وبینز، ضریب تغییرات عملکرد (CV%)، نسبت شاخص عملکرد و روش رتبه بندی استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه مرکب(3 سال و 3 منطقه) نشان داد که اثرات ساده سال، منطقه، ژنوتیپ و اثرات متقابل سال × منطقه و سال× منطقه× ژنوتیپ بر عملکرد دانه از نظر آماری بسیار معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه مربوط به سال دوم (368 کیلوگرم در هکتار)، منطقه شیروان(251 کیلوگرم در هکتار) بوده و لاین های شماره 9 (ILL 10728) و 7 (ILL 10707) به ترتیب با متوسط عملکرد 291 و 283 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه را در بین ژنوتیپ های آزمایشی داشتند. عملکرد دانه ارقام شاهد آزمایشی(محلی قزوین و کیمیا) به ترتیب 276 و 226 کیلوگرم در هکتار بود. لاین های شماره 14 و 19 از نظر روش لین و بینز نسبت به رقم کیمیا پایدارتربودند. کمترین واریانس درون مکانی متعلق به لاین های شماره 2 و 4 بود. ژنوتیپ های شماره 9 و 7 دارای کمترین مقدار میانگین رتبه و بیشترین نسبت شاخص عملکرد بودند. جمع بندی نتایج نشان داد که لاین های شماره 9 و 7 برای کشت بهاره در مناطق سردسیر دیم مناسب بوده و توصیه می شوند. واژه های کلیدی: عدس، ژنوتیپ، کشت بهاره، عملکرد دانه، دیم