بررسی تغییرات خطوط ساحلی و جاذبه های زمین شناختی به منظور پهنه بندی مراتب حفاظتی جزیره هندورابی

جزیره هندورابی به مساحت 22 کیلومتر مربع، در 28 کیلومتری غرب جزیره کیش و با فاصله 6 کیلومتری از خشکی اصلی و دماغه چیرویه واقع شده است. همچنین این جزیره از جمله معدود جزایری است که جز ذخایر طبیعی (دریایی) خلیج فارس و قابل ثبت در یونسکو به عنوان میراث زمین به شمار می رود. روشهای پهنه بندی حفاظتی با توجه به کلیه مشخصات ذاتی مناطق به ویژه مناطق ساحلی در تعامل و در کنار برنامه های توسعه مطرح می باشد. برنامه های مدیریت مناطق ساحلی دارای 2 رویکرد اصلی حفاظتی و توسعهای هستند. دستیابی به طرح حفاظت سواحل از طریق شناخت مخاطرات طبیعی از جمله تغییرات خطوط ساحلی و جاذبههای زمین شناختی هدف اصلی این تحقیق است. جزیره هندورابی به دلیل شکل گیری از آبسنگ های دیرینه مرجانی و وجود زیستگاه مرجان زنده در پیرامون آن به عنوان میراث طبیعی (Natural Heritage) خلیج فارس شناسایی شده است. میراث زمین شناختی به آن دسته از چشم اندازه های زمین شناختی اطلاق می شود که اولا خوب حفظ شده باشند، ثانیا دارای اهمیت موضوعی زمین شناسی بوده و ثالثا دارای جنبه آموزشی و تحقیقی داشته و بیانگر روند تاریخی شکل گیری منطقه قرارگیری خود باشند. طرح مدیریت خط ساحلی (Shoreline management plan, (SMP به عنوان هسته اصلی طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (Integrated coastal zone management, (ICZM به شمار می رود. در طرح SMP کلیه مخاطرات زمین شناختی از جمله تغییرات خطوط ساحلی، گسل های فعال، کانونهای زمین لرزه، زمین لغزش، ناپایداری ها، شرایط کلی زمین شناسی همچون چینه شناسی، زمین ساخت و معادن و لندفرم های ژیومورفولوژیکی بررسی و پهنه بندی خواهد شد. همچنین پهنه بندی نهایی بر اساس مراتب حفاظتی (Conservation, protection, preservation) انجام خواهد شد. عرصههایی که در منطقه حفظ و نگهداری (Preservation) قرار می گیرند، فقط مشمول اقدامات مدیریتی حفظ میراث زمین شناختی قرار می گیرند. عرصههایی که در منطقه Protection قرار می گیرند با حفظ چشم اندازهای زمین شناختی و منابع طبیعی، امکان توسعه کاربری ها وجود دارد و بالاخره در عرصههایی که در منطقه Conservation قرار می گیرند، امکان دگرشکلی نسبی زمین و توسعه بیشتر کاربری ها وجود دارد. بر اساس نتایج این تحقیق، محدوده با حساسیت متوسط حفاظت از میراث طبیعی (Protection) بالغ بر 701 هکتار گسترش دارد که بخش عمده آن منطبق بر توده آبسنگ مرجانی دیرینه غربی جزیره و سواحل ماسه ای پیرامون جزیره است. در پهنه بندی انجام شده، 303 هکتار در رده حفظ و نگهداری (Preservation) قرار گرفته اند. این عرصه ها دربرگیرنده بالاترین تنوع زیستی و پرتنوع ترین مناطق با چشم اندازهای زمین شناختی هستند.عرصه های آبسنگ مرجانی یا به تعبیری رینگ زنده پیرامون جزیره به مساحت بالغ بر 358 هکتار تحت عنوان میراث زیستی (Bioheritage) پهنه بندی شده اند. این عرصه ها در واقع نشان دهنده بالاترین تراز مدیریت خط ساحل (SMP) و محافظت از ذخایر ژنتیکی است. بنابراین در برنامه ریزی توسعه کاربری ها این گستره باید دست نخورده باقی مانده و اثرات زیست محیطی هر طرح به طور ویژه براین عرصه ها به دقت بررسی گردد. این عرصه در واقع بخش تاثیرگذار محدوده حفظ و نگهداری (Preservation) به شمار می رود. عرصه هایی که در رده میراث زمین شناختی درجه 1 پهنه بندی شده اند به مساحت 342 هکتار شامل توده اصلی آبسنگ مرجانی دیرینه شرقی جزیره و تپه های صدفی و تپه های ماسه ای-صدفی هستند. این عرصه ها دارای تنوع زمین شناختی بسیار بالا، چشم اندازهای پر اهمیت می باشند که دارای جنبه های تحقیقاتی، آموزشی بوده و قابلیت مرجع بودن و ثبت جهانی به عنوان میراث زمین شناختی کشور را دارند. عرصه هایی که در رده میراث زمین شناختی درجه 2 پهنه بندی شده اند به مساحت 275 هکتار شامل توده اصلی آبسنگ مرجانی دیرینه غربی جزیره و سواحل ماسه ای-صدفی هستند. توده آبسنگ مرجانی دیرینه غربی جزیره از لحاظ گسترش دارای یکنواختی توده آبسنگی شرقی نیست و بر اثر گذر آبراهه ها دچار بریدگی شده است. عرصه هایی که در رده میراث زمین شناختی درجه 3 پهنه بندی شده اند به مساحت 1567 هکتار شامل بخش اصلی جزیره و سکوهای سنگی بریده شده توسط امواج هستند. درواقع این عرصه ها در محدوده Conservation قرار گرفته و امکان اجرای طرح توسعه در ابعاد مختلف در آنجا وجود دارد. نتایج این تحقیق در نوع خود منحصربفرد است و روش تحقیق آن می تواند به عنوان روش الگویی در بررسی ها و مطالعات مشابه در سطح حوزه های آبخیز کشور که در آن برنامه های توسعه ای پی ریزی شده است، اجرا گردد. کلمات کلیدی: میراث زمین شناختی، میراث زیست شناختی، جزیره هندورابی، مدیریت خط ساحل، مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی