قاسم زارعی
حمید رضا سالمی
محی الدین رضوانی
صمد اسفندیاری
فرحناز سهراب
گیتا حسینی
مختار میران زاده
مجید زیدی کوله پارچه
حمید ملاحسینی
کرامت حکمت نیا
حسین دهقانی سانیج
مهدی شهابی فر

امروزه کشت گلخانه ای بویژه در مناطق گرم و خشک رواج یافته و افزایش کارآیی مصرف آب، هدف مهم آنست. در بین محصولات گلخانه ای ایران، خیار بیشترین تولید را دارد. کاربرد شیوه های نوین آبیاری در افزایش بهره وری بویژه در کشتهای مدرن، در مدیریت مصرف آب موثر بوده و اساس اینکار، آگاهی از نیاز آبی گیاهان است. روشهای برآورد نیاز آبی کشتهای گلخانه ای همگام با توسعه روزافزون این کشتها، گسترش نیافته اند و لذا امکان برآورد نیاز آبی دقیق برای ادامه توسعه این کشتها اجتناب ناپذیر است. از سوی دیگر برای تعیین آب مصرفی گیاه، ضریب گیاهی باید معلوم باشد. هدف از این تحقیق بررسی نیاز آبی خیار در گلخانه و تعیین ضرایب گیاهی مربوط به آن در شرایط آب و هوایی مناطق عمده کشت کشور و نیز بررسی نحوه استفاده از روشهای کاربردی تعیین نیاز آبی گیاهان فضای باز جهت استفاده از آنها در گلخانه است. این مطالعه در شهرستان های پاکدشت، اصفهان، جیرفت و همدان بمدت دو فصل انجام شد. آزمایشها در قالب طرح بلوکهای کاملا تصادفی در قسمتی از گلخانه ها شامل 9 کرت آزمایشی با سه سطح آبیاری و در چهار تکرار، اجرا شدند. سطوح آبیاری اعمال شده 3 مقدار جبران رطوبت خاک تا رسیدن به 80، 100 و 120 % ظرفیت مزرعه بودند. بررسی نیاز آبی خیار رقم هیمالیا در اصفهان نشان داد میانگین دو سال آب مصرفی در سه سطح آبیاری در حد FC، 20% بیشتر از FC و20% کمتر از FC بترتیب 4932، 6312 و 3844 متر مکعب در هکتار برای یک دوره رشد 180 روزه بود. میانگین مقادیر ضریب گیاهی در طول دو دوره رشد برای 4 مرحله ابتدایی، توسعه، میانی و پایانی بترتیب 51/0، 66/0، 00/1 و 71/0 بودند. همچنین، ضریب تشتک تبخیر در داخل گلخانه 91/0 بدست آمد. در پاکدشت برآورد نیاز آبی خیار گلخانه ای رقم فادیا در طول دوره رشد 116 روزه کشت اول و در شرایط آبیاری کامل برای نگهداشتن رطوبت خاک در حد ظرفیت مزرعه، 4792 مترمکعب در هکتار بود. همچنین، میزان تبخیر تعرق گیاه خیار رقم سوپرسلطان در طول دوره رشد 139 روزه کشت دوم و در شرایط آبیاری کامل برای نگهداشتن رطوبت خاک در حد ظرفیت مزرعه، 4756 مترمکعب در هکتار بود. مقادیر ضریب گیاهی در طول دوره رشد برای 4 مرحله ابتدایی، توسعه، میانی و پایانی بترتیب 61/0، 75/0، 05/1 و 73/0 برای کشت اول (رقم فادیا) و 59/0، 67/0، 01/1 و 70/0 برای کشت دوم (رقم سوپرسلطان) بدست امدند. همچنین، ضریب تشتک تبخیر در داخل گلخانه 77/0 بدست آمد. در جیرفت نتایج نشان داد که در کشت خیار گلخانه ای رقم رویال میانگین دو سال آب مصرفی در سه سطح آبیاری در حد FC، 20% بیشتر از FC و20% کمتر از FC بترتیب 5247، 6301 و 4197 مترمکعب در هکتار برای یک دوره رشد 135 روزه بود. میانگین مقادیر ضریب گیاهی در طول دو دوره رشد برای 4 مرحله ابتدایی، توسعه، میانی و پایانی بترتیب 70/0، 30/1، 70/1 و 30/1 بودند. همچنین، ضریب تشتک تبخیر در داخل گلخانه 73/0 بدست آمد. در همدان نتایج نشان داد حجم آب مصرفی در تیمار 80، 100 و 120 درصد نیاز آبی در کشت زمستانه بترتیب2710، 3350 و4080 و در کشت تابستانه 3600، 4390 و 5240 مترمکعب بر هکتار بود. متوسط ضریب گیاهی در 4 مرحله ابتدایی، توسعه، میانی و انتهایی رشد در کشت زمستانه بترتیب 69/0، 81/0، 43/1 و 05/1 و در کشت تابستانه بترتیب 41/0، 65/0، 15/1 و 87/0 بودند. ضریب تشت تبخیر داخل گلخانه در صورت استفاده از روش پنمن- مانتیث فایو یا استانگلینی برای تخمین تبخیر و تعرق گیاه مرجع بترتیب 56/0 و 77/0 بدست آمد. وا ژه های کلیدی: آبیاری قطره ای نواری، خیار، کشت گلخانه ای، نیازآبی، ضریب گیاهی و ضریب تشت تبخیر.