تهیه و تدوین سناریو زلزله شهر گرگان

مطالعات در سبک و سیاق تدوین سناریوی زلزله در گرگان برای اولین بار به منظور توانمندسازی و تسهیل مدیریت بحران و فرایند تصمیم‌گیری پس از وقوع زلزله در شهر گرگان ارائه شده است. بر این اساس در این پژوهش، دو محور اساسی "برآورد آسیب‌های سازه‌ای" بصورت کلی و "برآورد تلفات جانی" مورد نظر قرار گرفت و در این راستا مراحل انجام پروژه به صورت زیر انجام شد: بررسی های اقلیمی، بررسی های مورفولوژیکی، بررسی های زمین شناختی، بررسی‌های لرزه زمین‌ساختی، تحلیل خطر زلزله، بررسی‌های شرائط ساختگاه، بررسی‌های سازه‌ای و تیپ‌بندی آنها، برآوردهای آسیب‌پذیری لرزه‌ای ساختمان‌ها به ازای زلزله سناریو، بررسی‌های جمعیتی، برآورد تلفات جانی در زلزله سناریو، تهیة نرم‌افزار سناریو زلزله به دو جنبه اصلی تدوین سناریوی زلزله شهر گرگان در انجام این پژوهش توجه شده است. جنبه اول رویکرد استاتیکی کار است که در آن، هدف، بررسی بازتاب‌های یک رویداد لرزه‌ای خاص مد نظر نیست و بیشتر جنبه تحلیل خطر‌پذیری لرزه‌ای در گستره شهر دارد. جنبه دوم رویکرد دینامیکی کار است که در آن با توجه به مکان و بزرگا و زمان زلزله خروجی‌های مختلف محاسبه می‌گردد. این خروجی‌ها شامل محاسبات آسیب‌پذیری لرزه‌ای سازه‌ای و تلفات جانی خواهند بود. نتیجه مهم بدست آمده از این دو نوع رویکرد آنست که در حالت استاتیکی فقط یک خروجی خواهیم داشت و این در حالیست که در رویکرد دینامیکی خروجی‌های متعدد و متفاوتی بر اساس مکان و زمان و بزرگای زلزله سناریو بدست می‌آید.اساس کار ترکیب اطلاعات، بر استفاده روشی است که تحت عنوان Fishnet method نامگذاری شده است. در این روش محدوده کار به مش‌های با ابعاد مشخص تقسیم و برای مرکز هر کدام از مش‌ها مقادیر عضوهای ماتریس‌های اطلاعاتی ملحق می‌شود. در بررسی جغرافیای گرگان، دو ماتریس اطلاعاتی اقلیم و شیب زمین بدست آمد که در ترکیب نهایی مورد استفاده قرار گرفتند. همچنین با بررسی زمین‌ساخت گستره گرگان و اطراف آن، تراکم گسل‌های ناحیه و موقعیت آنها شناسایی شده و به صورت رقومی در ماتریس اطلاعاتی مربوطه ذخیره شدند. بدین ترتیب لایه‌های اطلاعاتی زون مستعد گسیختگی، فاصله از گسیختگی و تراکم گسل‌ها بدست آمدند.نتایج بررسی‌های حاصل بر روی لرزه‌خیزی و لرزه زمین‌ساخت و تحلیل خطر زلزله و بررسی‌های شرائط ساختگاهی و اثرات آن در گستره گرگان، منجر به حصول لایه‌های اطلاعاتی زمین‌لرزه‌های گرگان، چگالی زمین‌لرزه‌ها و خطر زلزله برای شهر گرگان شده و با بررسی لوگ گمانه‌های موجود از نقاط مختلف شهر و مدلسازی پروفیل خاک اثر ساختگاه به صورت یک لایه اطلاعاتی مورد استفاده قرار گرفت. با محاسبه ضریب بزرگنمائی در محل هر گمانه و با بهم بستن مقادیر این ضریب، منحنی‌های پربندی پهنه‌بندی ضریب بزرگنمائی بدست می‌آید که در واقع اثر ساختگاه را در گستره شهر گرگان نشان می‌دهد. با محاسبه مقادیر بزرگنمائی و تخصیص آن به هر مش، لایه اطلاعاتی مربوط به شرائط ساختگاهی در محاسبات مربوط به تدوین سناریوی زلزله گرگان تکمیل شده است.بر اساس نقشه تهیه شده سطح آب زیرزمینی و مقادیر تخصیص یافته آن به هر مش و با توجه به نوع پروفیل خاک در گستره کلی گرگان که وجود تناوبی از سیلت و رس و ماسه را تائید می‌کند، بر اساس توصیه آئین نامه 2800 محدوده مستعد روانگرائی تعیین شده است. مهم‌ترین پارامتر سناریوی زلزله، یعنی وضعیت و شرایط سازه‌ای است. با توجه به نبود داده‌های آمار مسکن و ساختمان با زون‌بندی شهر گرگان و انجام عملیات میدانی، لایه‌های اطلاعاتی سازه‌ای شامل لایه اطلاعاتی تراکم ساختمان‌ها در شهرگرگان، لایه اطلاعاتی تیپ ساحتمان‌ها در شهرگرگان، لایه اطلاعاتی طبقات ساختمان‌ها در شهرگرگان و لایه اطلاعاتی سن ساختمان‌ها در شهر گرگان تشکیل شده و در پروسه محاسبات آسیب پذیری سازه‌ای مورد استفاده قرار گرفتند. در برآورد تلفات جانی شاخص جمعیت همراه با شاخص کیفی ساختمان ارزیابی شده و به صورت لایه اطلاعاتی مربوطه در محاسبات وارد شدند. علاوه بر فاکتور جمعیت، تأسیسات مهم شهری و برخی دیگر از پارامترهای مهم شهری دیگر نیز در تدوین سناریوی زلزله نقش مهمی بر عهده دارند. به عنوان نمونه مراکز آتش نشانی و موقعیت آنها، مراکز آموزشی و موقعیت آنها، مراکز درمانی و بهداشتی، تأسیسات خطرناک، شریان‌های حیاتی، معابر و راه‌ها و پل‌ها، پارک‌ها و فضاهای سبز، مراکز نظامی و انتظامی، اماکن فرهنگی و مذهبی و واحدهای تجاری و صنعتی را می‌توان از آن جمله بر شمرد. با توجه به جانمائی این مراکز در سطح شهر گرگان و مرتبط نمودن آنها با مش‌های محاسباتی می‌توان سناریوی زلزله گرگان بطور ملموس‌تری در آورد.با تدوین لایه‌های اطلاعاتی معابر، راه‌ها و پل‌ها، بلوارها و خیابان‌ها و راه آهن، شریان‌های حیاتی، مراکز آموزشی، مراکز اداری، مراکز فرهنگی، مذهبی و ورزشی، فضای سبز، مراکز تجاری و مراکز صنعتی، عملیات جمع‌آوری اطلاعات پایان یافته و لایه‌های اطلاعاتی آماده ترکیب و ارائه سناریو زلزله شدند. تدوین سناریوی زلزله، یعنی بیان اینکه اگر زلزله‌ای در یک نقطه معین و با بزرگای مشخص و در زمان خاص روی دهد، آنگاه در گستره مورد نظر چه حوادث، پی‌آمدها، تلفات و خسارتی را متصور هستیم، با بهره‌گیری از ترکیب لایه‌های اطلاعاتی با قضاوت مهندسی زلزله با دو رویکرد استاتیکی و دینامیکی ممکن گردید. محصول نهائی کار را می‌توان محصول نهائی تحلیل استاتیکی دانست که در واقع معرف پهنه‌بندی خطرپذیری لرزه‌ای در گستره شهر گرگان، به ازای پارامترهای مؤثری که ذکر شد، می‌باشد. نتایج تحلیل استاتیکی این اهمیت اساسی را دارند، که صرف‌نظر از روی دادن و یا روی ندادن یک زمین‌لرزه، به صورت استاتیکی و بر مبنای پارامترهائی که ذکر شد نشان می‌دهد که اساساً کدام زون‌ها و محدوده‌ها در گستره شهری گرگان، بطور بالقوه دارای مراتب بالای خطر‌پذیری لرزه‌ای‌اند. نتیجه کاربردی این امر در مدیریت بحران قبل از رویداد معنی پیدا می‌کند، که مدیران شهری در جریان وضعیت

کلیدواژه ها:

زلزله ، شهر ، لایه های اطلاعاتی ، شهر گرگان ، سناریو زلزله