راهکارهای ارتقاء بهره وری کل عوامل تولید در بخش حمل ونقل دریایی کشور

در این مطالعه به بررسی روند شاخص‌های بهره‌وری عمومی و اختصاصی در بخش حمل و نقل دریایی مطابق کدهای ISIC بنا به تکلیف قانونی ماده 79 قانون برنامه پنجم توسعه برای ارایه راهکارهای ارتقاء بهره‌وری کل عوامل تولید پرداخته شده است. از محاسبه و بررسی روند شاخص‌های بهره‌وری می‌توان گفت که مدیریت استفاده از منابع به‌ ویژه سرمایه در بخش مذکور نامطلوب بوده و سرمایه‌گذاریهای انجام شده هم کفایت نداشته و هم با رویکرد ارتقای سطح فناوری صورت نگرفته‌ است. بهره وری کل عوامل تولید در بخش حمل و نقل دریایی با استفاده از روش دیویژیا و با توجه به سهم عوامل تولید مذکور، محاسبه شده است. بهره وری کل عوامل تولید بخش مذکور در کل دوره، علیرغم نوسان های سالانه، دارای متوسط رشد اندک در حدود8/0 درصد می‌باشد. متوسط رشد سالانه بهره وری نیروی کار در دوره زمانی 1375 الی 1386حدود 2/8 درصد را نشان می دهد. بهره وری سرمایه در ابتدای دوره تا سال 1377 کاهش یافته و سپس با نوسان هایی در سال‌های میانی، از سال 1378 تا سال 1386 افزایش پیدا کرده است. به هر حال علیرغم نوسانات مذکور، بهره وری سرمایه در بخش حمل و نقل دریایی در کل دوره به طور متوسط بالغ بر 72/0 درصد، رشد داشته است. متوسط رشد سالانه بهره وری مصارف واسطه ای بخش حمل و نقل دریایی در کل دوره، برنامه سوم و سه سال اول برنامه چهارم توسعه به ترتیب بالغ بر 63/0- ، 06/0- و 28/0- درصد بوده است. به عبارت دیگر، متوسط تولید به ازای مصارف واسطه کاهش یافته است. بهره وری انرژی بخش حمل و نقل دریایی در دوره 1380 الی 1385 کاهش یافته است که متوسط رشد سالانه ای بالغ بر 7/10- درصدرا نشان می دهد. بنابراین در بخش حمل و نقل دریایی از انرژی به طور بهینه استفاده نشده است. الگوی بهره وری کل عوامل تولید در بخش حمل و نقل دریایی با استفاده از داده های مقطعی شرکت‌های نمونه گیری شده (برای محاسبه رقابت پذیری) برآورد شده است. در مجموع 58 شرکت برای برآورد تابع تولید و الگوی بهره وری کل عوامل استفاده شد.در این باره دو الگو برآورد شده است.نتیجه برآورد الگوی اول نشان می دهد: اولاً متغیر سرمایه انسانی اثر مثبت بر رشد بهره وری کل عوامل بخش حمل و نقل دریایی دارد که مطابق با انتظارات نظری و اغلب مطالعات تجربی است. دوم، این متغیر بیشترین اثر را بر رشد بهره وری کل عوامل بخش دارد. سوم، متوسط سن یا عمر شناورها اثر منفی بر رشد بهره‌وری کل عوامل بخش مزبور دارد. به عبارت دیگر، کهنه و مستهلک تر شدن شناورها و کاهش کارایی موجب کاهش بهره وری کل عوامل خواهد شد. البته به لحاظ میزان اثرگذاری، متغیر مذکور کمترین اثر را بر بهره وری دارد. چهارم، افزایش شکاف تولید با بهره‌وری کل عوامل بخش حمل و نقل دریایی رابطه غیرمستقیم دارد. به عبارتی وجود ظرفیت های بیکار سبب کاهش بهره‌وری کل عوامل تولید این بخش می شود. بالاخره دو متغیر مجازی برای اصلاح مشاهدات پرت نیز مورد استفاده قرار گرفته است. نتیجه تخمین بهره وری حمل و نقل دریایی در الگوی دوم نیز نشان می دهد که: اولاً، مانند الگوی اول متغیر رشد سرمایه انسانی دارای اثر مثبت بر بهره وری کل عوامل بخش مذکور می باشد که در ضمن بیشترین اثر را نیز دارد.دوم، افزایش متوسط تجربه شاغلان شرکت‌های مورد نظر موجب ارتقای بهره وری کل عوامل تولید این بخش می گردد. نیروی کار با تجربه از ابزار و تجهیزات سرمایه ای بهتر می تواند استفاده کند که ماحصل آن افزایش بهره وری کل عوامل تولید است. سوم، در این الگو نیز متوسط سن یا عمر شناورهای شرکت‌های مورد مطالعه با ارتقای بهره وری کل عوامل آن ها رابطه غیر مستقیم دارد. در این مطالعه، شاخص رقابت پذیری حمل و نقل دریایی برای استان های مربوطه محاسبه و رتبه آنها مشخص شده است. استان خوزستان با نمره 94/4 در رتبه اول و استان گیلان و مازندران در رتبه-های دوم تا سوم قرار دارند و استان بوشهر در پایین جدول رتبه بندی شاخص رقابت پذیری قرار گرفته است. بخش حمل و نقل دریایی از نظر عوامل تعیین کننده نوآوری و پیشرفته بودن در وضعیت نامناسبی قرار دارد، ولی از نظر عوامل مؤثر بر افزایش کارایی وضعیت بهتر است. بنابراین، برنامه ریزان و سیاست گزاران می بایست در برنامه پنجم توسعه بر روی عوامل نوآوری و پیشرفته بودن و نهادها تأکید بیشتری داشته باشند. از بین 12 مولفه اصلی رقابت پذیری، بخش حمل و نقل دریایی تنها از نظر چهار مولفه بهداشت و آموزش ابتدایی، آموزش عالی و حرفه‌ای، کارایی بازار خدمات حمل و نقل و اندازه بازار دارای مزیت رقابتی است و در بقیه موارد فاقد مزیت رقابتی است، زیرا میانگین نمره استان ها در 8 مولفه باقیمانده کمتر از 55/4 است، یعنی کمتر از 65 درصد سقف نمره را کسب نموده‌اند. از بین 8 مولفه فاقد مزیت رقابتی، پنج مولفه نهادها، زیرساخت ها، پیشرفته بودن بنگاه‌های تجاری، آمادگی تکنولوژیک و نوآوری به عنوان متغیرهای تحت کنترل متولیان بخش حمل و نقل دریایی است که می‌توان برای رفع نقاط ضعف آنها برنامه ریزی کرد.

کلیدواژه ها:

حمل و نقل دریایی ، بهره وری ، عوامل تولید