مطالعه رسوب شناسی و تخمین اورد سالیانه رسوبات رودخانه کرخه
شناسه ملی مقاله: R-1047491
منتشر شده در سازمان آب و برق خوزستان در سال 1389
محمود شفاعی بجستان
محمد نصر اصفهانی
هایده حسن زاده
منطقه مورد مطالعه بخشی از حوضه وسیع ابخیز کرخه بوده که از حوالی ایستگاه هیدرومتری جلوگیر ( نزدیکترین ایستگاه بالادست سد) شروع و تا قبل از دریاچه سد مخزنی کرخه را شامل می شود. از نظر تقسیم بندی زیر حوضه ها، این منطقه در زیر حوضه مولاب واقع شده است. مطالعات رسوب شناسی انجام گرفته در این منطقه به ویژه در اطراف کانال اصلی رودخانه کرخه منجر به شناسایی انواع ساختمانهای رسوبی، رخساره های سنگی از نوع گراولی، ماسه ای، گلی و نیز شناسایی انواع مختلف عناصر ساختاری گردید. رخساره های گراولی در مناطق بالادست و پرشیب منطقه و رخساره های ماسه ای بیشتر در مناطق پایین دست که شیب کانال رو به کاهش است توسعه یافته اند و رخساره های گلی نیز در سرتاسر منطقه و اغلب در بخش دشت سیلابی گسترانیده شده اند. جهت بررسی پارامترهای بافتی و خصوصیات اندازه ذرات رسوبی، تعداد 14 نمونه از مواد رسوبی کف کانال اصلی برداشت گردید که پس از انجام تجزیه و تحلیل های اماری مشخص شد که بستر اصلی رودخانه در بخش های بالا دست از نوع گراولی بوده که در قسمت های پایین دست تبدیل به بستری ماسه ای با شیب ملایم تر می شود. مهم ترین عامل کنترل کننده تغییرات اندازه دانه به سمت پایین دست، جورشدگی هیدرولیکی انتخابی و رسوب ورودی شاخه های فرعی معرفی گردید.
جهت تخمین بار رسوبی رودخانه کرخه در محل ایستگاه جلوگیر ( ایستگاه هیدرومتری بالا دست سد مخزنی کرخه) از روش های هیدرولوژیکی و هیدرولیکی مختلفی استفاده شد. از بین روش های هیدرولوژیکی مورد ازمون( شامل روش های سالیانه، پر اب- کم اب، فصلی، ماهیانه و حد وسط دسته ها
به دو شیوه FAO و USBR )، روش ماهیانه ( FAO ) دارای کمترین میزان مجموع مربعات خطا بوده و لذا به عنوان روش بهینه معرفی گردید. روش های هیدرولیکی مختلفی چون انگلاند و هانسن، ایکرز و وایت، یانگ و بگنولد (برای تعیین بار کل) و روش های فان –راین و بگنولد (برای تعیین بار بستر و معلق) مورد ازمون قرار گرفت که در نهایت با استفاده از روش های اماری مختلف مشخص شد که از بین روشهای مذکور، می توان روش یانگ را برای بار کل و روش بگنولد را برای بار معلق و بستر به عنوان مناسب ترین روش ها معرفی نمود.
نتایج حاصل از اندازه گیری میدانی بار بستر در یک دوره 6 ماهه نشان داد که میزان بار بستر در این بخش از رودخانه 003/0 تا5/0 (میانگین 25/0) درصد بار معلق می باشد و به طور کلی بستر رودخانه کرخه از نوع بستر ماسه ای هموژن با مواد غیر چسبنده است. در نهایت با تخمین اورد رسوب ورودی و خروجی حوضه و تعیین راندمان تله اندازی، حجم رسوب نهشته شده در مخزن مقدار 01/8 میلیون متر مکعب در سال بر اورد گردید.