مهدی اکبری - دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس.
حامد نجفی علمدارلو - استادیار گروه اقتصادکشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس.
سید حبیب اله موسوی - استادیار گروه اقتصاد کشاورزی

تغییر اقلیم یکی از رخدادهای طبیعی در حال وقوع است که موجب افزایش دما، کاهش بارندگی­ها، تغییرات بیلان آبی، کاهش سطح تولید و وقوع خشکسالی­های پی درپی می­شود. لذا پیش­بینی و بررسی اثرات تغییر اقلیم و خشک سالی به منظور تصمیم­گیری مدیران و برنامه­ریزی آینده بسیار ضروری است. با توجه به این رویکرد، در مطالعه حاضر به بررسی اثرات تغییر اقلیم و خشک سالی بر الگوی کشت و اثرات ریسک درآمدی آن در دشت قزوین پرداخته شد. در این تحقیق، برای شبیه­سازی متغیرهای اقلیمی دما و بارش در آینده و میزان تغییرات آن­ها در ادوار آتی در غالب سناریوهای اقلیمی A1B، A2و B1از مدل LARS-WGاستفاده شده است. همچنین از شاخص SPIبه منظور تعیین دوره­های خشک سالی و تغییر حجم آب استفاده گردید. در ادامه، با به­کارگیری رهیافت برنامه­ریزی ریاضی و تدوین مدل تلفیقی موتاد-هدف با رهیافت برنامه­ریزی اثباتی، الگوی کشت منطقه در سناریوهای اقلیمی و دوره­های خشکسالی شبیه­سازی و اثرات ریسکی این سناریوها موردبررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که در هر سه سناریوی اقلیمی در طی سال­های آینده، دما افزایش و بارش کاهش می­یابد و الگوی کشت به سمت محصولات باثبات درآمدی بالاتر سوق پیدا می­کند و تنها سطح زیر کشت گندم کاهش می­یابد و سطح زیر کشت دیگر محصولات افزایش می­یابد. در سناریوی خشکسالی نیز به دلیل کاهش حجم آب، الگوی کشت به سمت محصول با آب­بری کمتر می­رود و محصولات باثبات درآمدی بالاتر تغییرات کمتری دارند. ریسک درآمدی با تغییر اقلیم و خشکسالی کاهش می­یابد و در بدترین سناریوی خشکسالی (خشکسالی خیلی شدید) و تغییر اقلیم (سناریو A2در دوره 2049-2040) به ترتیب به میزان 68.1% و 6.377% کاهش یافته است. بازده برنامه­ای نیز همزمان با کاهش ریسک درآمدی به صورت غیرخطی کاهش خواهد یافت. با توجه به اثرات اقتصادی تغییر اقلیم و خشکسالی در برنامه­ریزی­های بلندمدت، به منظور افزایش تولیدات کشاورزی منطقه، استفاده از واریته­های جدید محصولات کشاورزی به منظور بهبود عملکرد، توسعه سطح زیر کشت محصولات با نیاز آبی کمتر نظیر جو آبی در زمان خشکسالی، و محصولات باثبات درآمدی بالاتر مانند جو آبی، ذرت دانه­ای، چغندر و گوجه در طی سال­های آینده پیشنهاد می­گردد.

سناریوهای اقلیمی, شاخص استاندارد بارندگی, مدل تلفیقی موتاد-هدف