ویژگی های گونه ی گفتارنوشت در المجالس و المواعظ جمال الدین استاجی

گفتارنوشت اصطلاحی است که به یکی از انواع نثر فارسی اشاره دارد. این گونه که نمونه های آن در ادب فارسی کم شمار نیست به متنهایی دلالت دارد که یا نخست به شیوه ی شفاهی بر منبر و در جمع گفته شده و سپس به قید نوشتار درآمده و یا با اثرپذیری از شیوه ی مجالس وعظ و تعلیم با ساختار و الگوی همان مجالس نوشته شدهاست. سنت مجالس که در سرتاسر تاریخ ادب و فرهنگ ایران پیشینهای دیرپا دارد بهدلیل توجه به تربیت توده های مردم عادی بوده است و سخنوران اهل علم و تصوف برای بیان مقاصد تربیتی و آموزشی از آن بسیار بهره برده اند. یکی از متونی که با این سبک نگاشته شده و به دست ما رسیدهاست متنی است موسوم به المجالس و المواعظ برآمده از گفتارهای سخنوری مایه ور و تا حدی گمنام بهنام جمالالدین استاجی که در قرن ششم و هفتم میزیسته است. این گفتارها بر اساس نشست هایی است که او در بخارا برای مردم و بزرگان این شهر برگزار نموده است. در نوشتار پیشرو کوشش شده ویژگیهایی که در متن منتشر شده ی مجالس استاجی متاثر از سبک و سیاق شیوه ی مجلس گویی حضور دارد، بررسی و تبیین شود. شگردها و نشانه های این سنت دیرپای ادب عرفانی؛ یعنی مجلس گفتن در سرتاسر این نوشته به چشم می آید. خوانش این اثر نشان میدهد خصوصیاتی مانند بیان اخوانی، لحن امر و هشدار، حکایت پردازی، شتاب و ضرب اهنگ تند در کلام، کاربرد ابزارهای ایجاد موسیقی، گفت و گو، دعا و مناجات، پرسش و کارکردهای گونه گون آن، شگرد زبان حال، و نقد را میتوان در این متن به عنوان اثرپذیری از ساختار مجلس نشان داد.

کلیدواژه ها:

المجالس و المواعظ ، جمال الدین استاجی ، سبک شناسی ، گفتارنوشت