مهدی رنجبر - دانشجوی کارشناسی فقه و مبانی حقوق اسلامی

قاعده لاضرر یکی از مشهورترین قواعد فقهی است که در میان شیعیان و اهل تسنن تردیدی در آن نیست. از دیدگاه امام راحل، لاضرر نهی از اضرار است اما نه به معنای نهی الهی، بلکه نهی حقوقی و سلطانی. به این صورت که احکام حکومتی که موجب جلوگیری از ضرر گردد نیز همانند احکام شرعی واجب است و از این رو قاعده لاضرر را نمی توان تنها یک قاعده فقهی محسوب کرد، بلکه حکم حکومتی و سیاسی است. اما قاعده سوء استفاده از حق در جایی مطرح می گردد که شخصی دارای حقی بوده و در مقام اعمال آن سوء استفاده نموده و به دیگری ضرر می زند. به نظر می رسد این دو قاعده در یک مفهوم به کار نمی روند، چرا که در قاعده لاضرر ایراد ضرر به دیگریصرفا0 در مقام اعمال حق نمی باشد و ممکن است شخصی بدون اینکه حقی از جانب خود را اعمال نماید، به دیگری ضرر وارد نماید اما در قاعده سوء استفاده از حق، ضرر وارده به دیگریصرفا0 در صورت اعمال حق قانونی می باشد. به طور کلی هدف از این پژوهش تبیین تعارض قاعده لاضرر از دیدگاه امام راحل و قاعده سوء استفاده از حق می باشد. سوالی که در این پژوهش مطرح می گردد این است که از دیدگاه امام راحل قاعده لاضرر چگونه تعبیر می شود و باتوجه به نظر امام ره ، تطبیق این قاعده با قاعده سو استفاده از حق که عمدتا به نظر حقوقدانان یک قاعده غربی است چگونه می باشد.امام عظیم الشان به عنوان یکی از بزرگترین فقهای معاصر لاضرر را یکی از احکام حکومتی می داند که رسول مکرم اسلام در مقام زعامت و حکومت صادر کرده است.از دیدگاه امام خمینی (ره)این قاعده با بحث سواستفاده از حق دارای وجوه اشترک و افتراق است که در این نوشتار به آن خواهیم پرداخت.

ضرر، قاعده لاضرر، سو استفاده از حق، اعمال حق، خسارت