عباس اخوان عطار - کارشناسی ارشد معماری، موسسه آموزش عالی مازیار، دانشکده هنر و معماری
سمیه هرمز - کارشناسی ارشد معماری، موسسه آموزش عالی مازیار، دانشکده هنر و معماری

مساله زیبایی در نهاد همه انسان ها به ودیعه نهاده شده است، بنابراین تشخیص زیبایی و رفتن به دنبال زیبایی ریشه در روح ما دارد، و در حقیقت انسان نیاز دارد که در ارتباط با زیبایی باشد. با بررسی مطالعات انجام شده در زمینه زیبایی شناسی معاصر، می توان مدعی شد که بیشتر مطالعات محدود به زیبایی های ظاهری است؛ به ویژه در عصر کنونی که بشر به بهانه تجدد همه جانبه، افزون بر بی مهری به میراث تاریخی خود، تلاش کرده هنر و زیبایی شناسی را هم همانند هر عرصه دیگری، دنیوی و مادی کند. زیبایی شناسی معاصر، نه تنها از نظر معرفت شناسی، بلکه به لحاظ روش مطالعه هم با آنچه در سنت و دین رایج بود، زاویه گرفته و پیامد این فاصله، بروز مشکلات و از بین رفتن هویت و زیبایی در بسیاری از بناهای معماری ایرانی امروزی است. از این رو، درک و بررسی مقوله های مربوط به زیبایی شناسی مساجد ایرانی، با هدف بازآفرینی و احیای این ارزش ها ضروری است. ارزش ها واجد کیفیت های مطلوب زیبایی شناختی که می توانند کالبد بحران زده شهر ایرانی امروزی را غنایی دوباره بخشید؛ زیرا یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین بنیادهای هویت ساز جامعه انسانی درباره زیبایی شناسی است. ویژگی های زیبایی شناسانه و هویت می توانند رابطه ای دو سویه و متقابل داشته باشند. زیبایی شناسی، نشانگر سمت و سوی دگرگونی های فرهنگی و اجتماعی جامعه است. اگر ارزش های زیبایی شناسانه دچار بحران شود کم کم همه ابعاد جامعه به سوی بحران حرکت می کند. در تفکر آرمانی اسلامی، هنرمند باید صورت حقیقت را بشناسد و شکل یا قالب حقیقت را درک کند و از آنجا که یکی از نتایج مترتب زیبایی است، فضای حاصل از ظهور هنر باید نشانگر تجلی زیبایی باشد (بمانیان و دیگران، 1389، 37-70، صادقی، 1393، 70-81، صادقی و جنگجو، 1396، 377-392). هدف این تحقیق دستیابی به زیبایی شناسی و درک اثر هنری از دیدگاه صدرالمتالهین در این حوزه است ولی براساس اصولی که از مبانی معرفت شناسی صدرالمتالهین استنباط گردید. بر این اساس پژوهش با روش رویکرد تفسیری تاریخی و به صورت توصیفی تحلیلی به گردآوری داده های کتابخانه ای از پژوهش ها و نوشتارهای مربوط پرداخته و سپس با استفاده از روش قیاسی به تحلیل آنها پرداخته و در نهایت بر روی مساجد مکتب اصفهان در شهر اصفهان به تبیین این مفاهیم پرداخته است. که به کمک ایجاد حس زیبایی شناسی که همان معرفت است توانسته، جهت ارتقاء معنویت محیط و فضا را به انسان القا نماید و با توجه به نظر ملاصدرا که صنایع لطیفه که در جامعه ای رواجح داشته باشد باعث می شود جامعه زمینه های بیشتری برای توجه به خداوند و زیبایی های او داشته باشند. نتایج پژوهش را می توان گفت که تجربه زیبایی شناسی فرایندی نو به نو شونده است و انسان براساس اصل حرکت جوهری هر لحظه در رشد و کمال نفس است. و با استفاده از مبانی و اصول اندیشه ای صدرالمتالهین فرایند تجربه زیبایی شناسی و عناصر آن را چون ادراک حسی، توجه آگاهی، مشاهده مکرر، تذکر و تفکر، تخیل و خلق دوباره و رمز پردازی را استنباط کرده است.

زیبایی شناسی، حکمت متعالیه، معماری مساجد، رمزپردازی