ارزیابی شاخص های تنش خشکی در کم آبیاری سطحی ارقام جدید کنجد

سابقه و هدف: تنش های محیطی یک مانع بزرگ برای تامین غذای جهانی هستند. زمین های زراعی فاقد تنش نسبتا کمی وجود دارند که در آن ها گیاهان زراعی به عملکردهای پتانسیل خود می رسند. برای مثال حدود 45 درصد از اراضی کشاورزی جهان که 38 درصد از جمعیت جهان در آن جای گرفته اند، با خشکی موقت یا دائم مواجه هستند (Bot et al., 2000). کنجد با نام علمیSesamum indicum L. به دلیل تحمل به خشکی و گرما، اهمیت بسیاری در توسعه کشاورزی مناطق خشک و نیمه خشک به-عنوان کشت تابستانه دارد (Aien, 2013). در یک تحقیق، رقم کنجد داراب 14 بر اساس شاخص های MP، TOL، SSI، HARM و STI به عنوان رقم برتر در شرایط عادی و تنش رطوبتی معرفی شد (Amani et al., 2012). به دلیل محتوای بالای روغن (55-42 درصد) و کیفیت مناسب آن (میزان کم کلسترول و وجود برخی آنتی اکسیدان ها) نقش مهمی در سلامت انسان دارد و از طرف دیگر گیاهی متحمل به تنش کم آبی و خشکی است (.(Afshari et al., 2014 لذا هدف از اجرای این تحقیق بررسی تاثیر تنش خشکی از طریق اعمال دورهای مختلف آبیاری سطحی و شناسایی رقم برتر بر اساس شاخص های تنش بود. مواد و روش ها: مطالعه و ارزیابی شاخص های تنش خشکی در روش آبیاری سطحی بر عملکرد دانه و اجزای آن، عملکرد روغن دانه، درصد روغن دانه و کارآیی مصرف آب دانه آزمایشی در سال 1393 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بهبهان اجرا گردید. آزمایش به صورت کرت های یک بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا شد. آبیاری در 2 سطح (آبیاری به ترتیب پس از 100 و 200 میلی متر تبخیر از تشت کلاس A) به عنوان فاکتور اصلی و رقم (محلی بهبهان، SG37-92138، SG51-92138، SG53-92138 و SG55-92138) در 5 سطح به عنوان فاکتور فرعی مورد ارزیابی قرار گرفتند. یافته ها: مقایسه میانگین کارایی مصرف آب در اثرات متقابل آبیاری و رقم نشان داد که تیمار 100 میلی متر تبخیر از تشت کلاس A و رقم V5 (SG55-92138) با کارایی مصرف آبی معادل 272/0 کیلوگرم بر مترمکعب دانه کنجد، تیمار برتر بود. میانگین آب مصرفی در یک سال انجام آزمایش در تیمارهای 100 و 200 میلی متر تبخیر از تشت کلاس A به ترتیب معادل 5/547 و 6/438 میلی متر بود. نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد بیش ترین میزان همبستگی وزن هزار دانه بعد از تعداد دانه در کپسول با عملکرد دانه به میزان 9616/0=r می باشد که بیانگر نقش موثر افزایش وزن هزار دانه در بالارفتن عملکرد دانه می باشد. بیش ترین میزان شاخص های STI، MP، GMP، HM و YI به ترتیب به با مقادیر 538/1، 1/1037، 7/1024، 5/1012 و 548/1 در رقم V5 (SG55-92138) محاسبه شد. بیش تر شدن شاخص های فوق در رقم V5 (SG55-92138) نسبت به دیگر ارقام موجب گردید تا این رقم از نظر تنش خشکی به عنوان تیمار برتر معرفی شود. روند کاهشی عملکرد کنجد که با اعمال تنش کم آبی اتفاق افتاده است قطعا موجب کاهش شاخص های SSI، MP و TOL شده و برعکس کاهش عملکرد کنجد موجب تغییرات صعودی در شاخص های STI، GMP، HM، YI و YSI گردیده است. نتیجه گیری: مقایسه میانگین اثرات متقابل آبیاری و رقم از نظر کارایی مصرف آب نشان داد کاهش مصرف آب در تیمار تنش موجب کاهش عملکرد آب در این تیمارها نسبت به تیمار فاقد تنش شده است. اثر کاهش مصرف آب حتی در تیمارهای تنش به حدی بوده که نتوانسته کاهش عملکرد به وقوع پیوسته در ازای کاهش مصرف آب را پوشش دهد و کماکان تیمار 100 میلی-متر تبخیر از تشت کلاس A علی رغم مصرف بیش تر آب نسبت به تیمار 200 میلی متر تبخیر از تشت کلاس A به دلیل افزایش عملکرد بوجود آمده، بیش ترین کارایی مصرف آب را در بین تیمارها به خود اختصاص داد.

کلیدواژه ها:

وزن هزار دانه ، کارایی مصرف آب ، رقم ، تبخیر و تعرق