محمد خراسانی زاده - دانشجوی دکترای رشته پژوهش هنر، گرایش تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، شهر تهران، جمهوری اسلامی ایران

یکی از نسخه های خطی مصور نفیس موجود در ایران، نسخه شماره 708 کتاب خانه دانشگاه شهید مطهری(مدرسه سپهسالار) تهران است که ترجمه کتاب الحیل جزری به فارسی است و در تاریخ علم، فناوری و هنر تمدن اسلامی اهمیت زیادی دارد؛ اما تاکنون، پژوهشی درباره جنبه های هنری این نسخه انجام نشده است، لذا، باهدف احصای ویژگی های هنری، برای نخستین بار، مصورسازی های آن معرفی و تحلیل می گردد. پرسش های پژوهش، عبارتند از: 1) مصورسازی های نسخه خطی شماره 708 چه ویژگی هایی دارند 2) وضعیت مصورسازی نسخه 708 نسبت به اصل کتاب جزری چگونه است 3) نسخه خطی مذکور چه خصوصیات بارزی دارد روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی است و در طی آن، داده های کتاب خانه ای گردآوری شده و سپس، مورد مشاهده، تحلیل و بررسی قرار گرفته است. جامعه مورد مطالعه، تمامی نگاره ها و تصویرسازی های این نسخه خطی است و به عنوان نمونه، به صورت غیراحتمالی، 10 مصورسازی از این نسخه بررسی شده است. بر اساس نتایج پژوهش، مهم ترین ویژگی های تصاویر این نسخه، عبارتند از: خودداری از تصویرگری انسان و بسیاری از حیوانات، تزیین سطوح رنگی بزرگ با نقوش ظریف گیاهی و هندسی، عدم ایجاد زمینه رنگی در تصاویر. هم چنین، از میان 135 مصورسازی، 36 مورد به شکل اصلی دستگاه ها، 27 مورد به نمایش مکانیزم ها و 72 تصویر به اجزا و قطعات اختصاص یافته و 7 جای خالی در میان متون موجود است. جا افتادگی مصورسازی ها نیز نسبت به اصل کتاب، 14 شکل اصلی، 9 مکانیزم و 26 جز می باشد که دلایل احتمالی فقدان آن ها در خلال پژوهش مطرح شده است.

جزری, فی معرفت الحیل الهندسیه, دانشگاه شهید مطهری, نگارگری, مصورسازی