بررسی تحولات ساختار فضایی در مورفولوژی شهر طی ادوار تاریخی. نمونه موردی: شهر زنجان

  • سال انتشار: 1398
  • محل انتشار: مجله آمایش جغرافیایی فضا، دوره: 9، شماره: 32
  • کد COI اختصاصی: JR_GPS-9-32_004
  • زبان مقاله: فارسی
  • تعداد مشاهده: 465
دانلود فایل این مقاله

نویسندگان

زینب علی ابادی

فارغ التحصیل کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری از دانشگاه هنر اصفهان

محمود محمدی

استادیار برنامه ریزی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان.

چکیده

ساختار فضایی شهر زنجان در گذر زمان و تحت شرایط مکانی و  زمانی  و سایر عوامل اقتصادی و اجتماعی به تدریج توسعه و شکل یافته است. اما در این میان برای این که بتوان درک درستی از چگونگی تاثیر تغییرات ساختار فضایی بر مورفولوژی شهر به دست آورد ضرورت شناخت پیشینه و سیر تحول کالبد فضایی آن تاکنون بوده است؛  تا از این طریق بتوان عوامل موثر بر بروز تحولات فضایی را مورد بررسی قرار داد. این پژوهش با هدف بررسی دگرگونی­های ساختار فضایی در طی ادوار تاریخی با استفاده از روش تحلیل نقشه بر اساس تحلیل تغییرات میزان هم­پیوندی انجام پذیرفت بدین منظور با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تغییرات مورفولوژی شهر زنجان پرداخته که در آن بخشی از اطلاعات مربوط به دوره­های مختلف تاریخی نیز به کمک روش کتابخانه­ای و اسنادی جمع­آوری شده است. روند تحلیل طی دوره­های مختلف رشد و توسعه شهر به کمک  نرم افزار Atocad، Arc GIS، تهیه و میزان هم­پیوندی و تفاضل هم­پیوندی در دو سطح بافت مرکزی و شهر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تحلیل­های انجام گرفته در قالب جدول و نقشه استخراج شد. بدین ترتیب با بررسی تغییرات پارامتر هم­پیوندی، در دوره های مختلف این نتیجه حاصل شد که تغییرات ارزش هم­پیوندی مرتبط با دگرگونی­های کالبد - فضایی در ساختار شهر است. چنانچه خیابان کشی­های دوره سوم، عدم برقراری اتصال رینگ­های حلقوی بین بافت قدیم و جدید و  یا عدم پیوند محورهای واسطه به استخوانبندی اصلی شهر (در دوره پنجم)، تمرکززدایی از مرکز شهر (در دوره ششم)، اوج افزایش میزان میانگین هم پیوندی در شهر و بافت مرکزی به ترتیب (358/1، 372/1) و همچنین تفاضل هم­پیوندی به ترتیب (212/2، 994/1) در دوره پنجم، گسترش الگوهای شطرنجی در دوره­های پنجم و ششم، اجرای طرح­های ترافیکی در دوره هفتم، عامل اصلی تغییر ارزش های هم­پیوندی بوده است که مجموعه این عوامل دگرگونی­های فضایی را در  شهر طی گذر زمان پدید آورده است. همچنین در این پژوهش با انجام مقایسه نتایج به دست آمده با نمونه مشابه آن در شهر مشهد این نتیجه حاصل شد که بافت مرکزی شهر زنجان برخلاف شهر مشهد از میزان میانگین هم­پیوندی بالاتری نسبت به شهر برخودار بوده است بطوریکه در شهر زنجان میانگین هم­پیوندی بافت مرکزی نسبت به شهر به ترتیب (245/1 و 209/1) و  برعکس در شهر مشهد به ترتیب (95/0 و 007/1) بوده است. نتایج دو تحقیق نشان داد که معضلات فضایی در بافت مرکزی این دو شهر به گونه متفاوت از یکدیگر بوده است که در این تحقیق بدان پرداخته شده است. بر اساس این تحلیل می­توان گفت که ویژگی­های ساختاری هر شهر منحصر بفرد بوده و الزاما قابل تعمیم به سایر شهرها نخواهد بود. بنابراین در این تحقیق پیشنهاد می­شود که تغییرات ساختار فضایی هر شهر بنا بر ویژگی­های خاص خود مورد مطالعه قرار گیرد.

کلیدواژه ها

مورفولوژی, هم پیوندی, ساختار فضایی, ادوار تاریخی

اطلاعات بیشتر در مورد COI

COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.

کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.