نصرالله صالحی - استادیار دانشگاه فرهنگیان

   با سقوط اصفهان زمینه برای تجاوز روس و عثمانی فراهم شد. با برآمدن نادر و دفع مهاجمان افغان، اوضاع تغییر کرد و شرایط برای شکست روس و عثمانی فراهم شد. نادر بخش­هایی از غرب کشور را آزاد کرد، اما ناچار سپاه خود را به هرات سوق داد. در غیبت وی، شاه طهماسب ثانی برای آزادسازی ایروان راهی قفقاز شد. رشته جنگ­هایی میان ایران و عثمانی در سال 1143/1731 روی داد که با شکست شاه طهماسب و عقب­نشینی او پایان یافت. ظاهرا به واسطه ضعف منابع داخلی، جنگ مزبور با وجود اهمیت زیاد هنوز مورد توجه قرار نگرفته است. داده­های منابع داخلی ناقص و گاه نادرست است. داده­های منابع خارجی به ویژه عثمانی راهگشاست. پژوهش حاضر می­کوشد با بررسی تطبیقی داده­های منابع ایرانی، ارمنی، اروپایی و عثمانی، به این پرسش پاسخ دهد که کدام یک از این منابع به شناخت درست ابعاد و ماهیت جنگ­های ایران و عثمانی در ایروان (1143ق) کمک می کنند مقاله با روش متن­ و داده­کاوی و رویکرد تحلیلی­ انتقادی با تکیه بر منابع دست اول به نگارش درآمده است. نتیجه پژوهش نشان می­دهد از میان منابع چهارگانه، منابع عثمانی به ویژه تاریخچه نورس که نویسنده در صحنه­های نبرد حضور داشته، به فهم و شناخت موضوع پژوهش حاضر کمک می­کند.  

جنگ, ایروان, ایران, عثمانی, شاه طهماسب ثانی