پریما میرلوحی - دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ هنر جهان اسلام دانشگاه تهران، تهران، ایران.

هنرمندان مسلمان همواره در تمامی ادوار اسلامی در تزئینات مربوط به هنرهای مذهبی مانند معماری مساجد و بقاع متبرکه یا نگارگری کتب مذهبی، از بکارگیری نقوش حیوانی یا پیکره های استانی و نقوش واقع گرا دوری نموده اند تا با استفاده از نقوش هندسی و نیمه انتزاعی، توجه مومنان را به درون خویش برده و ذهن آنان را از ماده و زندگی دنیوی دور نموده و متمرکز بر عالم لاهوتی نمایند. با این وجود در دوره صفوی استفاده از نقش مایه طاووس در تزئینات معماری مذهبی رواج بسیار میگیرد. در پژوهش حاضر علت استفاده ی مکرر صفویان از این نقشمایه مورد مداقه قرار گرفت و به منظور ادراک صحیح و کامل معنای این نماد مطالعه ی آن از زمان پیش از اسلام نزد مردمان ایران و هند آغاز گردید و تا زمان صفوی نیز دنبال گردید. دستاورد نهایی نیز دریافت این معنا بوده است که نماد طاووس نزد صفویان از معنای این نقش در تعالیم پیشین اسلامی مبنی بر همدستی با شیطان و مظهر خودبینی و تظاهر و فریبندگی فاصله گرفته و با امتزاج معنای نمادین آن از فرهنگ هندی با تعالیم مذهب شیعه تبدیل به نمادی از جلوگیری از ورود شیطان به اماکن متبرکه و حفاظت از مومنان در برابر شیطان گردیده است. روش انجام پژوهش توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری مطالب، مطالعه کتابخانه ای و میدانی بوده است.

هنر اسلامی، طاووس، دوره صفویه، نمادشناسی، ایران باستان