اکرم اورکی - دانشجوی سابق کارشناسی ارشد گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز
محمدرضا سیاهپوش - دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز
افراسیات راهنما - دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز

در این پژوهش، اثر تیمارهای مختلف دمایی شامل 25 (شاهد)، 30، 35، 40 و 50 درجه سانتی گراد بر مورفولوژی دانه گرده، جوانه زنی و رشد لوله گرده در شرایط آزمایشگاهی و نیز تاثیر تنش گرمای انتهای فصل در طی کشت تاخیری بر تعداد دانه گرده در سنبله، عملکرد دانه و اجزای عملکرد 10 رقم جو در شرایط مزرعه ای شهرستان اهواز مورد بررسی قرار گرفت. با افزایش دما، جوانه زنی و طول لوله گرده همه ژنوتیپ ها به شدت کاهش یافت. در دمای 50 درجه سانتی گراد این کاهش به طور متوسط 72 و 60 درصد برای جوانه زنی و طول لوله گرده برآورد گردید. ژنوتیپ های مختلف، پاسخ متفاوتی به تیمارهای دمایی از نظر جوانه زنی و طول لوله گرده نشان دادند که بیانگر تفاوت بین ارقام از نظر تحمل به گرما بود. بر اساس شاخص پاسخ تنش کل (TSRI) در شرایط آزمایشگاهی، ارقام به سه گروه متحمل (جنوب، ریحان03، زهک، نصرت و خرم)، نیمه حساس (یوسف، ایذه و ماهور) و حساس (نیمروز و آبیدر) طبقه بندی شدند. مشاهدات صورت گرفته به کمک میکروسکوپ الکترونی نگاره نشان داد که تنش گرما باعث تغییر مورفولوژی و ساختار منظم و خاص دانه گرده شد بطوری که برآمدگی ها و چین خوردگی های لایه اگزین دانه گرده تغییر یافت و در دماهای بالا تزئینات سطح اگزین دانه گرده از بین رفت. تنش گرما سبب کاهش تعداد دانه گرده در سنبله (90 درصد)، عملکرد دانه (42 درصد) و سایر اجزای عملکرد گردید. براساس یافته های این پژوهش، مطالعه دانه گرده، اطلاعات مفیدی برای تسهیل و تسریع در غربالگری ژنوتیپ های جو متحمل به گرما و شناسایی مکانیزیم های افزایش تحمل به گرما در برنامه های به نژادی مناطق گرم فراهم می سازد.

جو, عملکرد دانه, تنش گرما, جوانه زنی دانه گرده, طول لوله گرده