بکارگیری مداخلات ارگونومی در تولید ناب و بهره وری (مطالعه موردی)

مساله و مشکل: سیستم تولید ناب برگرفته سیستم تولید شرکت تویوتا، بر محوریت کاهش هزینه ها و افزایش بهره وری ازطریق حذف اتلاف ها از چرخه تولید محصول شکل گرفته است. اخیرا ارگونومیست ها گرایشی رو به فزونی به سمت استقرارسیستم های ناب مبتنی بر ارگونومی (ELM) داشته اند به این معنی که با انجام مداخلات ارگونومیکی و حذف عواملبازدارنده تولید تحقق این سیستم را بهبود بخشند. مطالعات گذشته تاثیر عوامل ارگونومی و مهندسی انسانی همچون طراحیایستگاه کار بازطراحی فرایندکاری، و کاهش غیبت های ناشی از MSDs را در بهبود بهره وری و قابلیت اطمینان سازمانبررسی کرده اند. از آنجایی که مداخلات ارگونومیکی عمدتا با تاثیر بر جزء اثربخشی، اثری بلند مدت در بهبود شاخصهای بهرهوری دارند، ممکن است این تاثیر دیرهنگام کارایی مداخلات ارگونومی در نگاه مدیران سازمان را کم رنگ نماید. از اینرو دراین مطالعه سعی شد تا با بهره گیری از دانش و هنر ارگونومی در سیستم تولید ناب، اثرات کوتاه مدت مداخلات بر بهره وریسیستم و شاخص بهره وری منابع انسانی معادل سازی شود.هدف کاربردی: نشان دادن تاثیر مداخلات ارگونومیکی بر اثر بخشی سیستم از طریق کاهش ریسک فاکتورهای ارگونومیکیو نرخ بروز MSDs از یک سو و تاثیر این مداخلات در شاخص های بهره وری سازمان از سوی دیگر، اهداف کاربردی اینمطالعه بودند.روش کار: مداخلات ارگونومی در یک شرکت قطعه سازی خودرو و در یک بازه زمانی 18 ماهه در قالب کارگروه ارگونومیمشارکتی طراحی، اجرا و تاثیرات آن ثبت شد. برنامه ارگونومی مشارکتی با تشکیل کارگروه هایی متشکل از عوامل تولید،کارکنان بخش فنی و پشتیبانی و نیز متخصصین ایمنی و ارگونومی آغاز شد. در گام نخست کلیات ارگونومی آموزش داده شد.سپس شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک انجام گردید. به منظور ارائه راهکارهای کنترلی، استفاده از طوفان فکری و روشهایحل مسئله در دستور کار کارگروه قرار گرفت. مداخلات در چهار دسته 1) تجهیزات (شامل خرید تجهزات کمکی یا اصلاحتجهیزات موجود) 2) ارزیابی کار و زمان و بازطراحی فرایند کار (تهیه جداول زمانی کار استراحت و تعیین (3CPM) طراحیایستگاه کاری، اتوماسیون فرایند و اصلاح چینش کارکنان و 4) مداخلات حوزه جذب و تخصیص نیرو متناسب با کار، اجراییگردیدند. تمرکز مداخلات بر روی حذف ریسک فاکتورهای ارگونومی و کاهش آلونس های کارسنجی قرار گرفت. اطلاعات بهرهوری و رضایت شغلی از واحدهای مالی و اداری جمع آوری گردید. شاخص های کارایی همچون ستانده (خروجی مالیسیستم)، شاخص نرخ نیروی کار و شاخص مصارف واسطه ملاک محاسبه قرار گرفتند. کاهش زمان تولید محصول، در زمانکار کل سیستم معادل سازی شده به صورت نفر- سال در شاخص بهره وری نیروی کار محاسبه گردید. هزینه نسبی اعمال مداخلات در شاخص مصارف واسطه وارد شده و ارزش افزوده نهایی محاسبه شد. به علاوه شرایط ارگونومی ایستگاه های کاریپس از انجام مداخلات ارزیابی شده و با تراز نمرات قبل، مقایسه گردید.یافته ها: بررسی ریسک فاکتورهای ارگونومی پس از اعمال تغییر بر روی 15 واحد کاری (شغل) نشان داد مداخلات به طورمیانگین 11/06 درصد از کل ریسک فاکتورهای ارگونومی سازمان را کاهش داده است. آزمون T جفت شده به صورت قبل وبعد نشان داد این کاهش معنی دار بوده است (T:4.823, P> 0/005). بیشترین بهبود مربوط به ایستگاه خط رنگ با 23 درصد، و کمترین بهبود مربوط به پرسکاری رباطیک (2%) ثبت گردید. بررسی مستندات بخش اورژانس نشاد داد در سال 97،استعلاجی ثبت شده ناشی از حوادث با منشا عوامل انسانی و بیماریهای اسکلتی عضلانی، 120 روز نسبت به بازه سال 95 کاهش داشته است. گذشته از آن، نتایج حاصل از ارزیابی رضایتمندی کارکنان نشان داد در بین سالهای 95 تا 97رضایتمندی از وضعیت ایمنی و سلامت در محیط کار به ترتیب 37/7، 44/3 و 47/5 درصد بوده است که رشد قابل ملاحظه ای محسوب می گردد. زمان تولید ذخیره شده حاصل از اصلاح تجهیزات، ارزیابی کار و زمان، اصلاح ایستگاه های کاری و اتوماسیون، مجموعا 103360 ساعت در سال یعنی5/4 درصد کل زمان کار(معادل 47 نفر- سال)، و زمان حاصل از کاهش 120 روز غیبت از کار در سال 97 نسبت به سال 95 (معادل 1/3نفر- سال) محاسبه گردید. هزینه نسبی اقدامات اصلاحی توسط بخش حسابدری صنعتی در شاخص مصارف واسطه معادل 347/222 ریال به ازای هر نفر محاسبه و اضافه شد. با محاسبه ارزش افزوده و اعمال ساعات کاری ذخیره شده در قالب تعداد نیرو، شاخص بهره وری نیروی کار محاسبه گردید کهمعادل 311/05 بوده و 25/57 درصد نسبت به زمان قبل از مداخلات (شاخص سال 95) بهبود داشت. مطالعه حاضر نشان داد اصلاحات ارگونومی، گرچه جزئی و کوچک اما چنانچه در قالب سیستم تولید ناب بکارگرفته شوند میتوانند با حذف اتلاف ها علاوه بر بهبود اثربخشی سازمان، کارایی و نهایتا بهره وری را نیز بهبود بخشند؛ به علاوه محاسبه سودحاصل از این تغییرات، مدیران شرکتها را به سرمایه گذاری در شاخص های بهره وری نیروی کار ترغیب می کند. نهایتا بایدگفت مدیریت مشارکتی و استفاده از کارکنان در برنامه مدیریت ریسک ضمن آنکه تغییر را آسان تر خواهد نمود، نگرشکارکنان را ارتقا داده، منجر به افزایش رضایتمندی و بهبود شاخص های اثربخشی مانند شاخص رقابت پذیری خواهد شد.

کلیدواژه ها:

تولید ناب ارگونومیک ، بهره وری ، قطعه سازی