بکارگیری شاخص نوین ایمنی مبتنی بر رفتار در بهبود خروجی ایمنی سیستم

زمینه و هدف: نقش قابل ملاحظه عامل انسانی در بروز حوادث از یک سو و آگاهی بنگاه های اقتصادی به سود ناشی ازبرنامه های آینده نگر بجای سیستم های سنتی ایمنی از سوی دیگر، باعث شده تا بکارگیری روشهای ایمنی مبتنی بر رفتار(BBS) در دهه اخیر گسترش فراوانی داشته باشد. مطالعات فراوانی تاثیر بکارگیری این روش از جمله بهبود جو ایمنی، کاهشنرخ رفتارهای ناایمن و کاهش حوادث را ذکر کرده اند. برخی نیز عوامل موفقیت این روش از جمله لزوم مشارکت کارکنان،تعهد مدیریت و توجه بر نتایج رفتار را بشمرده اند. فقدان روشهای علمی در بکارگیری ایمنی مبتنی بر رفتار از مهمترینکاستی های مطالعاتی از این دست ذکر شده است. به علاوه در مطالعات گذشته بیشتر با تکیه بر مداخلاتی همچون آموزش وبه صورت فردی تاثیر این روشها را بررسی کرده، و درصد رفتارهای ناایمن، عمده شاخص مورد مطالعه بوده است. این درحالی است که هدف غایی این سیستم توزیع مسولیت و جلب مشارکت بیان شده است. از اینرو در مطالعه حاضر سعی شد تابا طراحی یک شاخص عددی جامع، روند بهبود سیستم BBS با مداخلات گروه محور مورد بررسی قرارگرفته و تاثیر آن برعملکرد ایمنی سیستم ارزیابی شود.مواد و روش ها: مطالعه بر روی 700 نفر از کارکنان در معرض ریسک یک شرکت قطعه سازی در قالب 4 گروه اجرایی انجامشد. با بهره گیری از مطالعات گذشته، شاخص عددی BBS با تکیه بر عوامل اصلی موفقیت و شامل چهار مقیاس A (برایدرصد رفتارهای ایمن)، B (برای مشارکت، خود کنترلی، اقدام اصلاحی)، C (برای درصد استفاده از PPE) و D (برای نمراتنسبی حادثه با اثر منفی بر نمره کل) طراحی و تدوین شد. به منظور طراحی چک لیست های مشاهده ای، 256 حادثه طییک و نیم سال گذشته به روش HFACS آنالیز شده، مهمترین رفتارهای ناایمن در هر بخش و علل ریشه ای آنها شناساییشد. همینطور با تشکیل تیم مشارکتی برای آنالیز ریسک، رفتارهای پرخطر احتمالی در هر وظیفه تعیین گردید. پس از اخذتعهد مدیریت ارشد، گروه رهبری (شامل مدیران میانی) و گروه اجرایی (شامل کارشناسان و سرکارگران واحدها) تشکیل شد.مداخلات به صورت آموزش گروهی، تعریف اقدام اصلاحی برای رفع پیش سازهای رفتاری، تضمین تعهد مدیران بالادستی،طراحی فرایند خودکنترلی، ارایه بازخوردهای فردی، و استفاده از سیستم برنامه ریزی شده تشویق و تنبیه گروهی، طی هشتماه در چارچوب شاخص جدید ایمنی مبتنی بر رفتار اعمال گردید. نتایج در نرم افزار SPSS و به روش های آنالیز واریانس،همبستگی ، اندازه های مکرر ناپارمتری، و آزمون قبل و بعد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته ها: تجزیه و تحلیل حوادث نشان داد بیش از 70 درصد حوادث به دلیل رفتارهای ناایمن رخ داده است. مهمترین عللریشه ای شامل بارکاری زیاد، کمبود نظارت، ضعف تعهد مدیریتی و کمبود آموزش شناسایی گردید. ترسیم تابع نماییتغییرات درصد بروز رفتارهای ناایمن طی دوره هشت ماهه مطالعه نشان داد این تغییرات دارای سیر نزولی بوده، به طوری کهاز 48 ٪ در ابتدای مداخلات به 22٪ در ماه هشتم مطالعه کاهش داشته است. نتایج آزمون قبل و بعد مهمترین رفتارهایناایمن (Target behaviour) نشان داد فراوانی این رفتارها در ماه اول و هشتم به طرز معنی داری کم شده است (P<0.05)،همینطور نتایج آزمون فریدمن برای اندازه های مکرر کلیه رفتارهای ناایمن هر چهار گروه دارای اختلاف معنی دار بوده، در ماهسوم بیشترین و در ماه هشتم کمترین رفتارهای ناایمن را گزارش نمود (p:0.05). از طرف دیگر تابع نمایی شاخص BBS بهصورت افزایشی بوده و همبستگی منفی ضعیف با نرخ شیوع حوادث داشت (PC:-0.398 , P:0.43). نتایج قبل و بعد شاخص های حوادث با انجام مداخلات برای دو شاخص ضریب تکرار و شاخص بروز حوادث معنی دار بود (P:0.04 , P:0.026)، اما برایشاخص شدت حوادث علیرغم کاهش 53 درصدی معنی دار نبود.نتیجه گیری: مطالعه حاضر نشان داد بکارگیری مداخلات مبتنی بر رفتار می تواند از طریق کاهش رفتارهای ناایمن باعثبهبود عملکرد نهایی ایمنی سیستم یعنی کاهش بروز و شدت حوادث شود. این نتایج با یافته های مطالعات پیشین همخوانیداشت. با این حال مطالعه حاضر نشان داد شاخص جدید، با در نظر گرفتن نگاه جمعی به ایمنی و بکارگیری ساختارمند BBSدید بهتری برای پایش عوامل ضروی موفقیت سیستم مانند مشارکت و تعهد سازمانی بدست میدهد. نکته دیگر، ضرورتهوشیاری و ثبات در ایمنی رفتاری است تا نتایج مطلوب در بلند مدت حاصل شود. این نکته، اهمیت توجه بر نتایج رفتار ولزوم ارایه بازخورد مداوم به کارکنان را بیشتر نشان میدهد. اثر مشاهده گر، عامل مخدوش کننده ای است که اجرا کنندگانمی بایست توجه ویژه ای به آن داشته باشند چراکه کاهش یا افزایش سوگیری شده ی شناسایی رفتارهای ناایمن، ممکن استتحیل داده ها را مخدوش نموده و مداخلات نادرستی در سیسم پیاده سازی شود. محققین این مقاله پیشنهاد می کنند مطالعاتمشابه با دید جامع و علمی در خصوص روشهای مختلف BBS ادامه یابد.

کلیدواژه ها:

ایمنی مبتنی بر رفتار (BBS) ، شاخص های ایمنی ، قطعه سازی