محمد حیدری - دانشجوی کارشناسی ارشدمدیریت بیابان
حسن احمدی - استاد دانشکده منابع طبیعی
محمدرضا اختصاصی - عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه یزد
جواد درینی - دانشیار دانشکده منابع طبیعی

فرسایش بادی از مهمترین عوامل تخریب خاک در مناطق خشک و نیمه خشک است. زبری سطح خاک در کنترل فرسایش و انتقال مواد فرسایش یافته بادی نقش مهمی دارد. یکی از روشهای ایجاد پوشش و زبری در سطح خاکهای لخت و فاقد پوشش گیاهی استفاده از مالچ سنگریزهای است. این تحقیق به منظور بررسی اثرمالچ سنگریزهای و زبری بر میزان فرسایش و سرعت آستانه فرسایش بادی بوسیله دستگاه سنجش فرسایش بادی W. E. meter در آزمایشگاه ژئومورفولوژی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه یزد انجام شد. به منظور ایجاد بستر، نمونه خاک از عرصه سنگفرشی (هامادا) دشت یزد برداشت و به آزمایشگاه منتقل شد. برای ایجاد سطوح مختلف مالچ سنگریزهای و زبری از سنگریزههای با قطر 8-1cm موجود در همان عرصه استفاده شد. در آزمایشگاه به منظور ایجاد بادهای با سرعت مشخص و در زمان مشخص از دستگاه سنجش فرسایش بادی W. E. meter استفاده شد. نمونه خاک در سینیهای فلزی به ابعاد 1×0/3 متر و عمق 8 سانتیمتر ریخته شد و سطح آنها کاملا صاف شد. مالچ سنگریزهای در 4 سطح، تراکم پوشش سنگریزهای صفر (شاهد 25% و 50% و 75% و زبری نیز در چهار سطح شاهد سطح صاف ، 1-3cm و 5-3cm، و 7-5cm در نظر گرفته شد. در هر کدام از سینیها ابتدا سرعت آستانه فرسایش بادی در ارتفاع 20 سانتیمتری اندازهگیری شد سپس تحت تاثیر باد با سرعت 12 متر بر ثانیه در ارتفاع 20 سانتیمتری به مدت 10 دقیقه قرار گرفتند و مقدار رسوب جمع آوری شده از سطح مقطع مشخص دستگاه 30×100cm با نمونه شاهد (پوشش سنگریزهای صفر) مقایسه گردیدند. دادههای حاصل در قالب طرح کاملا تصلدفی و نرم افزار spss تجزیه تحلیل شدند. نتایج نشان داد که میزان فرسایش بادی بستگی کاملی به تراکم پوشش سنگریزه در سطح دارد. با افزایش تراکم پوشش سنگریزه در سطح خاک میزان فرسایش کاهش یافت. مالچ سنگریزهای دارای دو عمل مهم در کنترل فرسایش بادی میباشد، زیرا علاوه بر جلوگیری فرسایش خاک سطحی توسط نیروی برشی باد، میتواند ذرات باد آورده را نیز به دام اندازد که یک فاکتور موثر در حفظ حاصلخیزی خاک و کاهش آلودگی هوا میباشد. با افزایش ارتفاع زبری در سطح خاک میزان فرسایش کاهش و سرعت آستانه فرسایش افزایش یافت.

زبری سطح خاک، دستگاه سنجش فرسایش بادی ، سرعت آستانه فرسایش، مالچ سنگریزهای