نگین لاری پور - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش، هنر، مدیریت گروه پژوهش هنر، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
ابوالقاسم دادور - استاد، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا (س)

نمادگرایی یکی از اصول قدیمی فکر بشر است که از آغازین دوره های حیات وی در ثار هنری نمودی خاصداشته و بر ا ساس دیدگاه های اسلامی، نماد یا رمز، جنبه ظاهری و دنیوی ماهیتی معنوی محسوب می شود. هنرمنددینی در بیان مفاهیم و دادن صورت مادی به آنها، ناگزیر به استفاده از زبان تمثیل است. ازجمله جایگاه های ظهورنمادها در هنر ایران، معماری است. با توجغ به قابلیت ها و ظرفیت های معناکاوانه معماری مسجد، با استفاده از روشنشانه شناسی به تحلیل مفاهیم نمادین و معانی روحانی این ثار هنری خواهیم پرداخت. عناصری که به عنوان نماد ونشان در نظر گررفته می شوند علت کارکردی داشته اند و به مرور زمان تبدیل به نماد گشته اند. روش تحقیق توصیفی- تاریخی بوده، با رویکرد نشانه شناسی مبتنی بر نظریه جارلز ساندرز پیرس به بررسی الگوی وی در دلات های ثانویه نقوش تزیینی و معماری مسجد وکیل شیراز، به عنوان بخشی از یک مطالعه نشانه شناختی پرداخته و سعی بر آن است که عناثر تزیینی و اجزاء کالبدی مسجد و تاثیری که در انتقال معانی و مفهومشان دارند، مورد بررسی قرار گیرد. در ابتدا با تصویربرداری و مشاهده روشمند به میزان و نوع نشانه های به کاربرده شده و در بخش بعد به آنالیز و بررسی تک تک تصاویر و نمادهای آن در معماری مسجد وکیل می پردازیم. این پژوهش نشان می دهد که در هنر دوران اسلامی نشانه های شمایلی کمتر به کار رفته و در مواردی هم که این نشانه ها حضور دارد، هنرمند آن را از دلالت تشابه آزاد می کند و گستردگی معنایی به آن می بخشد. همچنین توجه به رابطه ای که هنرمند میان دال و مدلول برقرار می کند، می تواند دیدگاه های هنری وی را آشکار سازد. می توان گفت نقوش و نشانه های مسجد وکیل شیراز، در ابتدا تا اندازه ای شمایلی و تا اندازه ای نمایه ای بودند. در طی زمان نشانه ها به سمت نمادین و قراردادی شدن توسعه یافتند. یا به عبارت دیگر در مقایسه با نشانه های حقیقی یا نماد، نمایه تا اندازه ای رو به انحطاط رفت و شمایل حتی به نسبتی بیشتر رو به انحطاط رفت.

نشانه شناسی، صورت، معنا، معماری مساجد، مسجد وکیل