بررسی تطبیقی شبستان زمستانی مسجد جامع اصفهان و مسجد شیخ لطف الله با توجه به سیر تحول تاریخی آن

مسجد جامع )عتیق( اصفهان را به دلیل قدمت چند صد ساله و تغییر و تحول هایی که در طی 21 قرن برای آن رخ داده است، همواره با نام هایی چون گنجینه هنر اسلامی- ایرانی یا دایره المعارف مجسم اسلامی خوانده اند. بدین معنا که در هر دوره و با روی کار آمدن هر حکومت، تغییری در ساختار و کالبد مسجد رخ داده است. بنابراین با توجه به قدمت بالای مسجد و در نتیجه نیاز به مرمت و بازسازی و همچنین تغییر و تحولات بخش های گوناگون مسجد در دوره های مختلف، تعیین و تشخیص تاریخ دقیق ساخت هر بخش کاری دشوار و تامل برانگیز است و نیاز به بررسی سیر مستمر ساخت این بنا از گذشته تا به امروز است. یکی از بخش های مسجد جامع اصفهان که در تعیین تاریخ ساخت آن مبنی بر تیموری یا صفوی بودن، اختلاف نظر وجود دارد، شبستان بیت الشتاء است. با نظر بر این شبستان در دید اول متوجه شباهت ظاهری آن با شبستان زمستانی مسجد شیخ لطف الله، متعلق به دوره صفوی می شویم. وجود این شباهت و همچنین اختلاف نظر بر سر تاریخ ساخت شبستان بیت الشتاء، دلیلی ست بر یافتن تاریخ دقیق ساخت این بنا و همچنین بررسی فرضیه الگوبرداری این دو شبستان از یکدیگر. در این پژوهش سعی شده است با استفاده از کتیبه های موجود در سر در بنا و بررسی سیر مرمت و تحولاتی که در شبستان بیت الشتاء رخ داده است و همچنین بررسی ساختار معماری هر دو شبستان، ضمن رسیدن به تاریخ دقیق ساخت شبستان بیت الشتاء مسجد جامع، مطالعه ای تطبیقی بین شبستان بیت الشتاء مسجد جامع و شبستان زمستانی شیخ لطف الله انجام شود و وجه تشابه یا تفاوت های آن ها بررسی گردد. مطالعه سیر تحول بیت الشتاء و بررسی های تطبیقی انجام شده بین دو شبستان نشان می دهد ساختمان امروزی شبستان بیت الشتاء مسجد جامع متعلق به اوایل دوره ی صفوی و احتمالا حکومت شاه طهماسب است و شبستان زمستانی شیخ لطف الله که در زمان شاه عباس شکل گرفته، احتمالا با الگو برداری از آن ساخته شده است.

کلیدواژه ها:

مسجد جامع اصفهان ، شبستان بیت الشتاء ، سیر تحول ، مسجد شیخ لطف الله ، دوره صفوی.