سیدمحمدرضا خلیل نژاد - استادیار، معماری منظر، دانشگاه بیرجند
پیمان گلچین - مربی، مهندسی طراحی محیط زیست، دانشگاه سیستان و بلوچستان

در دو دهه گذشته، علاقه جهانی به کشاورزی شهری به سرعت در میان شهروندان، مسئولین شهرها و محققان افزایش یافته است. مطالعات اخیر نشان می دهد که دسترسی عمومی و بدون محدود به درختان میوه شهری می تواند اثرات اجتماعی و زیست محیطی متنوع و مستقیمی برای شهروندان داشته باشد، این پژوهش قصد دارد تا با عنایت به اهمیت موضوع کشاورزی شهری و با توجه به خلاء معرفی اصول کاربردی و بومی طراحی محوطه های چند عملکردی با تاکید بر امکانات شهری در کاشت و توسعه گیاهان مثمر و درختان میوه با بررسی باغ های تاریخی ایران علاوه بر درک عمیق تر الگوهای تاریخی معماری منظر، به معرفی اصول بومی و محلی مناسب معماران منظر بپردازد تا بر مبنای آن طراحان منظر بتوانند گونه های بومی منظر کشاورزی شهری را هم احیا و حفاظت و هم برنامه ریزی و طراحی نمایند، لذا این مطالعه با دو روش تحقیق در طراحی و مرد پژوهی (مقایسه برون موردی) با انجام مطالعات میدانی در هفت باغ تاریخی در سه استان مختلف (خراسان جنوبی، کرمان و یزد) به انجام رسیده به نحوی که نگارنده در پی شناسایی و تحلیل معیارهای فضایی طراحی منظر چند عملکردی بر اساس سنت ایرانی است. در انتها، بر اساس دسته بندی ویژگی های فرمی- فضایی و نظام کلیدی منظر مثمر در باغ های مورد مطالعه، مجموعه ویژگی ها و عوامل بصری فضایی در قالب 4 اصل طراحی منظر مثمر (اصل تفکیک فیزیکی، اصل اختفای نسبی، اصل ترکیب بصری و اصل تداوم فضایی)، معرفی شدند.

منظر مثمر، کشاورزی شهری، باغ ایرانی، منظر چند عملکردی، معماری منظر