پژمان علیجانی - دانشجوی دکتری رشته حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج

حق سرقفلی و حق کسب، پیشه و تجارت، دو تاسیس حقوقی رایج در عرف جامعه و حقوق موضوعه ایران اند که قدمت تاریخی آنها صرفا به چند دهه اخیر ختم می شود و از لحاظ فقهی از مسائل مستحدثه و نو پیدا تلقی می شوند. این دو نهاد حقوقی، از مهمترین مباحث مربوط به اجاره است که جایگاه بسیار مهمی در مباحث حقوقی و اقتصادی داشته، و تغییر و تحول این نهاد حقوقی و تقنین در این باب همیشه حساسیت زا و بحث انگیز بوده است که خود دلیل بر نقش مهم و فراگیر این نهاد در عرصه اقتصادی اجتماع می باشد. نظرات اندیشمندان حقوقی و آرای مراجع مختلف قضایی پیرامون ماهیت و اجزای حق کسب، پیشه و تجارت و وجوه تمایز آن با سرقفلی و آثار آن متفاوت و متضاد است. اگرچه در منابع فقهی و حقوقی کم و بیش در خصوص این دو نظریاتی ارائه شده است، با توجه به تحول قوانین موجر و مستاجر و تغییر تدریجی نگرش قانون گذار در این مورد و اختلاف دیدگاه هایی ککه در این خصوص به چشم می خورد، مجال بحث به قوت خود باقی است. نگارنده در جستار پیش رو، با رویکرد تحلیلی به تدقیق و مداقه در باب این دو تاسیس حقوقی در حقوق موضوعه ایران آن می پردازد و ضنت بیان انگاره های معنایی شکل گیری این دو نهاد و تطور آن در جهان زیست عرفی و حقوقی شان در ایران، به تتبع در وجوه افتراق و اشتراک، و تبیین کبانی و ماهیت حقوقی این دو حق تلاش می شود.

سرقفلی، حق کسب و پیشه و تجارت، سرقفلی، موجر، مستاجر