ابراهیم اصغری کلجاهی - گروه زمین شناسی، دانشگاه تبریز، تبریز
مهین سلیمی چشمه منتش - گروه زمین شناسی، دانشگاه تبریز، تبریز
مسعود حاجی علیلو بناب - گروه خاک و پی، دانشکده عمران، دانشگاه تبریز، تبریز

انقباض و تورم دو روی یک سکه بوده و هر خاکی که علائمی از انقباض و ترک­خوردگی در موقع خشک شدن از خود نشان ­دهد، قابلیت تورم در اثر جذب رطوبت را نیز دارد. پدیده تورم پدیده­ای برگشت­پذیر است. مسیر اتوبان شمالی تبریز عموما متشکل از خاک­های ریزدانه­ بوده و اکثرا از خاک­های رسی و مارنی تشکیل شده است. با وجود عمر نسبتا کم این اتوبان، در قسمت­های مختلفی از این مسیر تاثیر پدیده­های مختلف زمین­شناسی موجب بروز ترک­ها و شکستگی­های طولی و عرضی، اعوجاج در سطح روسازی اتوبان شده که یکی از این پدیده­های مخرب تورم و انقباض خاک­های ریزدانه است. در این تحقیق بعد از بررسی­های محلی، نمونه­برداری شده و با تعیین حد انقباض به کمک روش­های مستیقم و غیرمستقیم، پتانسیل تورم خاک­های ریزدانه محدوده این بزرگراه بررسی شده است. بر روی نمونه های اخذ شده آزمایش­های دانه­بندی، هیدرومتری، تعیین حد روانی، حد خمیری و حد انقباض و درصد تورم انجام گرفته است. بر اساس طبقه­بندی یونیفاید همه نمونه ها در گروه CL قرار دارند. حد انقباض نمونه ها بین 12 تا 18 درصد و نشانه خمیری بین 10 تا 23 درصد، درصد تورم آزاد نمونه ها با استفاده دستگاه تحکیم یک بعدی (ادومتر) بین 3 تا 10 درصد تعیین شده است. هم­چنین حد انقباض نمونه ها بر اساس حد روانی و شاخص خمیری به روش ترسیمی کاساگرانده برآورد شده و مشاهده گردیده که با مقادیر ارزیابی درصد تورم با آزمایشات، انطباق خوبی دارد. عدد فعالیت نمونه ها کمتر از 1 و مقدار مواد رسی 24 تا 34 درصد تعیین شده است. هم­چنین پتانسیل تورم نمونه ها با سایر روابط تجربی و طبقه­بندی های موجود بر اساس حد انقباض و نشانه خمیری و عدد فعالیت تعیین شده و مشاهده گردید که پتانسیل تورم این خاک­ها کم تا متوسط است.

انقباض خاک, تورم خاک, روابط تجربی, تبریز