فاطمه خندان - کارشناسی ارشد، گروه علم سنجی، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکدگان مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران
علیرضا نوروزی - دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکدگان مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی اهمیت همکاری علمی در میزان استناد به پروانه های ثبت اختراع کشورهای حوزه خلیج فارس، موجود در پایگاه اداره ثبت اختراع و نشان تجاری ایالات متحده آمریکا USPTO (United States Patent and Trademark Office) انجام شده است. روش: این پژوهش با روش توصیفی و با رویکرد علم سنجی انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل ۸۱۸۲ پروانه ثبت اختراع ثبت شده در پایگاه اداره ثبت اختراع و نشان تجاری ایالات متحده آمریکا است که در مرحله دوم پژوهش، برای به دست آوردن تعداد استناد مدارک علمی به هر پروانه ثبت اختراع، عنوان تک تک پروانه های ثبت اختراع در مجموعه هسته پایگاه  Web of Science Core Collectionموسوم به وب آف ساینس و با مراجعه به قسمت Cited Reference Search جستجو شد و با تایپ بخشی از عنوان پروانه ها در علامت نقل قول " " جستجو انجام شده و میزان استنادات مدارک علمی به پروانههای ثبت اختراع گردآوری شد. برای تجزیه و تحلیل میزان همکاری های صورت گرفته در پروانه های ثبت اختراع، از نرم افزار اکسل استفاده شده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که فقط ۸۴۱ پروانه ثبت اختراع از ۸۱۸۲ پروانه ثبت شده در کشورهای خلیج فارس موفق به کسب استناد در مدارک علمی نمایه شده در پایگاه وب آف ساینس شده اند و مجموعا ۲۴۹۶ استناد دریافت کرده اند. یافته های پژوهش در خصوص تعداد پروانه های ثبت اختراع کشورهای حوزه خلیج فارس براساس رده بندی موضوعی سی.پی.سی (CPC) نشان داد که بیشترین میزان ثبت پروانه های ثبت اختراع مربوط به رده فیزیک (G) با تعداد ۱۷۱۷ پروانه است؛ و کمترین میزان ثبت پروانه ها مربوط به رده منسوجات و کاغذ (D) با تعداد ۲۴ پروانه است. در مجموع، بیشترین تعداد پروانه ها مربوط به کشور عربستان با تعداد ۵۴۶۹ پروانه و کمترین میزان پروانه های ثبت اختراع مربوط به کشور عراق با تعداد ۲۲ پروانه است. بیشترین تعداد ثبت پروانه های دارای یک مخترع در کشور عربستان در رده موضوعی فیزیک (G) و با تعداد ۲۸۸ پروانه است و کمترین میزان پروانه ها براساس رده های موضوعی مربوط به کشور عراق با تعداد ۱۱ پروانه ثبت اختراع است. همچنین بیشترین میزان تولید پروانه های دارای بیش از یک مخترع در کشور عربستان با رده موضوعی شیمی و مهندسی مواد (C) با تعداد ۴۱۱۴، و کمترین میزان تولید پروانه ثبت اختراع مربوط به کشور عراق با تعداد ۱۱ پروانه است. نتیجه گیری: تعداد کمی از پروانه های ثبت اختراع ثبت شده از سوی کشورهای حوزه خلیج فارس در پایگاه اداره ثبت اختراع و نشان تجاری ایالات متحده آمریکا، در مدارک علمی نمایه شده در پایگاه استنادی وب آف ساینس استناد دریافت کرده اند. بیشترین میزان همکاری در داخل کشورهای حوزه خلیج فارس مربوط به کشور عربستان با تعداد ۱۲۵۸۳ مخترع و کمترین میزان همکاری نیز مربوط به کشور عراق با تعداد ۳۰ مخترع بوده است. همچنین، بیشترین میزان همکاری با کشورهای خارج از حوزه خلیج فارس مربوط به کشورهای آمریکا با تعداد ۲۱۹۸ مخترع و انگلستان با تعداد ۳۸۴ مخترع، آلمان با تعداد ۳۳۳ مخترع، کانادا با تعداد ۲۱۹ مخترع، هندوستان با تعداد ۲۰۳ مخترع، و فرانسه با تعداد ۱۷۱ مخترع بوده است. طبق داده های به دست آمده در خصوص میزان استناد دریافتی در پروانه های ثبت اختراع تک مخترع و چند مخترع، با استفاده از آزمون آماری کروسکال والیس، سطح معناداری داده ها کمتر از ۰.۰۵ را نشان داد. از این رو، اختلاف رتبه ها معنادار بوده، و نتیجه آزمون نشان داد که پروانه های ثبت اختراع چندمخترع، تعداد استناد بیشتری نسبت به پروانه های ثبت اختراع تک مخترع، در رده های موضوعی به دست آورده اند.

کشورهای حوزه خلیج فارس, همکاری علمی, پروانه ثبت اختراع, مخترعان, تحلیل استنادی, علم سنجی