زانکو کریمی - دانشجوی کارشناسی ارشد جنگلداری دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه یاسوج، یاسوج
رقیه ذوالفقاری - دانشیار گروه جنگلداری دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه یاسوج، یاسوج
پیام فیاض - دانشیار گروه جنگلداری دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه یاسوج، یاسوج
جواد رحیمیان - کارشناس اداره کل منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد

خشکسالی به منزله عامل اولیه به همراه عوامل ثانویه ای مانند طغیان انواع آفات و امراض و نیز آتش سوزی در دهه های اخیر در جنگل های زاگرس موجب نابودی بسیاری از درختان به ویژه گونه بلوط ایرانی - اصلی ترین گونه درختی تشکیل دهنده جنگل های زاگرس- شده است. در این پژوهش، تفاوت ژنتیکی ۵۱ درخت سالم و آسیب دیده بلوط ایرانی دانه زاد (Quercus brantii Lindl.) از جنگل خاییز با استفاده از دو نشانگر مولکولی ISSR و EST_SSR به ترتیب با چهار و پنج آغازگر بررسی شد. نتایج نشانگر مولکولی ISSR نشان داد که درصد چندشکلی و تنوع ژنتیکی کل درختان بلوط ایرانی به ترتیب حدود ۸۳/۹۵ درصد و ۴۰/۰ و مقادیر تنوع ژنتیکی برای جمعیت درختان سالم بیشتر از درختان آسیب دیده است. همچنین براساس نتایج تجزیه واریانس مولکولی تنها ۸۲/۶ درصد تفاوت ژنتیکی در بین دو جمعیت درختان سالم و آسیب دیده وجود داشت. از بین آغازگرهای بررسی شده، آغازگر ۱IS با داشتن بیشترین درصد صحت (۳/۸۳ درصد)، از قدرت تفکیک بیشتری برای جداسازی درختان سالم و آسیب دیده برخوردار بود. نتایج نشانگر EST-SSR نیز نشان داد که جمعیت درختان سالم هتروزیگوتی بیشتری داشتند و گونه بلوط با استفاده از همه آغازگرها نقص هتروزیگوتی نشان داد. تفاوت ژنتیکی بین جوامع سالم و آسیب دیده نیز بسیار کم بود (۰۱۱/۰)، اما آغازگر FIR۰۳۱ بیشترین فاصله ژنتیکی را با دیگر آغازگرها نشان داد. با توجه به نتایج می توان گفت تنوع ژنتیکی، نقش موثری در سازگاری به تنش خشکی در درختان سالم بلوط ایرانی دارد. همچنین استفاده از نشانگرهای مناسب برای شناسایی درختان مادری با ارزش ژنتیکی بیشتر، راهکاری برای افزایش موفقیت جنگلکاری هاست.

جنگل زاگرس, خشکیدگی بلوط, ساختار ژنتیکی, سازگاری, هتروزیگوتی