احمد پوراحمد - دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
کرامت اله زیاری - دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
حسین حاتمی نژاد - گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
حسن رضایی نیا - گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

یکی از چالش‌های حاکم بر فضاهای عمومی معاصر که پیامدهای آن در سال‌های اخیر، گردشگری شهری را تحت تأثیر قرار داده است، خصوصی‌سازی فضای عمومی است که از بارزترین نمودهای آن، می‌توان به ظهور و توسعه پروژه‌های بزرگ‌مقیاس گردشگری شهری اشاره کرد. در این مقاله باهدف شناخت ویژگی‌های این نوع فضای عمومی و نحوه تولید آن، به مطالعه دو پروژه بزرگ‌مقیاس باغ کتاب تهران و بوستان ولایت پرداخته شد. در این راستا، نظریه تولید اجتماعی فضا به‌عنوان مدل نظری پشتیبان پژوهش، مورد آزمون تجربی قرار گرفت. گردآوری داده‌ها بر اساس روش اسنادی، مشاهده، گفتگو و پرسشگری انجام گردید. نمونه آماری تحقیق شامل اسناد، گزارش‌ها، سخنرانی‌ها و متون موجود در خصوص دو پروژه مذکور و همچنین 100 نفر از کاربران فضای عمومی هر سایت بودند. برای تجزیه‌وتحلیل از روش‌های آماری و روش تحلیل محتوای کیفی بر مبنای نظریه داده بنیاد استفاده شد. نتایج نشان دادند که بازنمایی فضای عمومی در محیط فکری سازندگان پروژه باغ کتاب مبتنی بر سه گفتمان «فضای یاد دهنده»، «ماندگاری پروژه»، «مقیاس انسانی طراحی و معماری» و در پروژه بوستان ولایت شامل «توسعه جنوب شهر»، «کنترل فضای عمومی»، «تفریحی سازی فضای عمومی» و «توجه به ایدئولوژی اسلامی در طراحی فضای عمومی» می‌باشد. این گفتمان‌ها هرکدام به نحوی، منجر به شکل‌گیری، هدایت و کنترل کنش‌های فضایی در این دو پروژه شده‌اند. این کنش‌های فضایی به دلیل داشتن برخی ویژگی‌های منفی، موجب نارضایتی کاربران از تجربه حضور در این فضاها شده و نهایتاً به طرد کاربران و عدم استفاده دائمی و مستمر آن‌ها از فضای عمومی منجر شده‌اند.  

پروژه بزرگ‌مقیاس, گردشگری شهری, کیفیت فضای عمومی, تولید اجتماعی فضا