رقابت و همکاری در خاورمیانه در پرتو تحولات عربی

با توجه به تغییرات وسیع در منطقه خاورمیانه و کشورهای عربی، کشورهای منطقه همچنان مشغول رقابت های داخلی و منطقه ای برای دستیابی به اهداف خود هستند. روند واقعیت های موجود در منطقه نشانگر تداوم رقابت ها میان بازیگران داخلی کشورها و بازیگران منطقه ای می یباشد. درخصوص سوریه تضاده میان نیروهیا انقلاب همچنان باعث ایجاد التهاب درون این کشور است. زیرا هر کدام از این نروها و جناح ها تلاش دارند که روند گذار را به نفع خود تمام کنند قدرتر های فرامنطقه ای چون آمریکا پس از گماردن جای کری به وزارت امور خارجه فشارهای سیاسی بیشتری به سوریه وارد نموده و با درخواست همکاری از همسایگانی چون ترکیه در پی پایان دادن هر چه زودتر به این مسئله است. کشورهایی چون مصر و قطر نیز امید دارند که مسئله سوریه با یک انتقال سیاسی بزودی خاتمه یافته تا جایی برای افزایش افزون طلبی های منطقه ای نباشند. خوشبینانه آن که سوریه بتواند شاهد ظهور تشکل های سیاسی و جناح بندی های جدید و غیر تندروانه باشد تا نیروهای انقلابی بتواند حداقل آنچه در تونس و مصر گذشت را تجربه نمایند. بحران سوریه سبب افزایش تنش و درگیری در عراق نیز شده و حکومت نوری مالکی را با چالشی جدی مواجه کرده است از یک سو با حمایت ایران از سوریه و کمک گرفتن از عراق برای این امر، عراق سایه همسایه غربی خود را به لحاظ اقتصادی و استراتژیکی و حمایت از رهبران کرد و سنی سنگین تر احساس می کند و از سوی دیگر ایجاد تعادل فرقه ای میان کردها و سنی ها و توزیع عادلانه قدرت پس از سقوط احتمالی رژیم اسد که موجبات نگرانی های بیشتر برای رژیم نوری مالکی خواهد بود زیرا هر دو جریان خواهند توانست وضعیت تهاجمی را ایجاد نمایند که خشونت را نه تنها در عراق بلکه در منطقه تشدید نماید. ترکیه نیز نخواهد توانست در مقابل این گونه درگیری های فرقه ای سکوت نماید زیرا احساس متمرکز شدن قدرت ایران بر عراق هم عرب ها و هم ترکیه را نگران خواهد کرد. مسایل میان مالکی و کرد ها بر سر نفت امنیت و قدرت نیز دومین چشم انداز منطقه پس از اسد است. سقوط رژیم اسد برای ایران به مثابه از دست دادن یک همکاری و همسویی ژئوپلیتیک است. برای ایران حفظ سوریه به معنای حفظ قلمرو بیرونی اش است. ترکیه نیز به رغم مشترکات و همکاری های میان دو کشور حضور ایران را فراتر از مرزهایش برنمی تابد بدین منوال ایالات متحده و اروپا نیز به منظور ملاحظات سیاسی و اقتصادی خود تعرضات بیشتری را در منطقه اعمال خواهند کرد. اسرایل نیز عمیقا نگران وضعیت در سوریه بوده و اگرچه سوریه از سال 1973 پس از پایان جنگ گیپور یکی از آرام ترین جبهه ها برای اسراییل بوده لکن اسراییل در راستای این نگرانی عمیق بدنبال همیمانی با ترکیه برای محافظت خود از عواقب بحران در سوریه است. عدم ثبات در بلندی های جولان از دغدغه های اساسی اسراییل بوده و داشتن یک منطقه کانتینمنت در سوریه و همچنین در جنوب لبنان از علایق اسراییل در ادامه این واقیع خواهد بود. در مصر تنش های سیاسی و آشفتگی های اقتصادی اجازه نداده انند که تغییراا اساسی در آرایش سیاسی مصر در حال گذار بوجود آید. اسلامگراها برای حضور در انتخابات آینده در حال ت لاش بوده و مخالفان نیز برای ادامه حملات سیاسی به آنها ماکان در صحنه حضور دارد. اصلا جناح های سیاسی مانند اخوان المسلمین که مورد هدف رژیم های اقتدارگار بوده اند و در تحولات غربی بدون یک گذار و مرور شیوه گفتمان خود به قدرت رسیده اند، کماگان با معضلات بسیار از جناح خودی و غیرخودی روبرو می شوند. زیرا جنبش های بدون تجربه ملموس حاکمیتی در قدرتر بودن را با چالش های عظیمی تجربه می نمایند. در تونس، لیبی، یمن نیز روند گذار ادامه داشته و برخوردهای سیاسی و رقابت های حزبی در حال افزایش خواهد بود. ضعف فرهنگ دمکراسی فقدان تجربه سیاسی و نبود قوانین مورد توافق در احزاب سیاسزی موجب می شود گرایشات مختلف سیاسی تلاش بر اثبات خود داشته و در نتیجه بحران ها و اختلافات را دامن زده است. تنش های سیاسی میان شیعه و سنی در سوریه که اینک در حال درگیر کردن شمال لبنان و عراق است. دیرگر کشورهای مسلمان منطقه را دچار ناآرامی و خشونت های فرقه ای خواهد کرد. چنانچه قدرت گرفتن سلفی ها در سوریه سرنوشت جدیدی را برای علوی های شیعه رقم خواهد زد که حدود 13 درصد جمعیت سوریه را تشکیل می دهند. در فضای سیاسی پس از سقوط رژیم اسد، تشدید مداخلات خارجی از سوی گروه های فرقه ای - مذهبی کشور های همسایه در حمایت از عقبه خود در سوریه دور از انتظار نیست. بدون شک تداوم نزاع سیاسی در داخل کشورها نه تنها چشم انداز مثبتی از بهبود اوضاع اقتصادی، سیاسی و نهایتا توسعه را ترسیم نمی کند بلکه اجماع سیاسی در چارچوب مورد توفاق ملی و رقابت های حزبی صحیح در چارچوب همراهی ملی دور از دسترس خواهد بود. علاوه بر این رقابت میان بازیگران منطقه و فرامنطقه ای در منطقه نیز حداقل در کوتاه مدت چشم انداز مثبتی از یک آرامش نسیبی در منطقه را نشان نمی دهد.